Қазақстан тұлғалар мен атақты азаматарға бай. Балалар, сіздердің назаралынызға сондай тұлғалардың бірі, ұлтымыздың оқу-ағарту саласына өлшеусіз үлес қосқан, қазақтың әйгілі ғалымы Ахмет Байтұрсынұлына арналған кітабын ұсынамыз:

Қазыбек, М. Ахмет Байтұрсынұлы кім? [Мәтін] / Мадияр Қазыбек, Қымбат Слямбек. ; ил. Ә. Ғарифоллаұлы ; [«Мазмұндама» қоғамдық қоры].- Алматы: Мазмұндама, 2022. — 108 б.

Өзіңіз де Ахмет атамыздың есімін жиі естіп жүрген шығарсыз. Ал оның шын мәнінде кім болғанын білесіз бе? Бұл сұрақтың жауабын осы кітаптан табасыз.

Біз алдымен балабақшаға, сосын дайындық сыныбына барып, одан кейін 11 жыл мектепте оқимыз. Мектепті тамамдаған соң, колледж, институт немесе университетке түсеміз. Оқуды одан әрі жалғастырып, ғылым жолын таңдауға да болады. Оның арасында әртүрлі курсқа барып, білімімізді шыңдаймыз. Ахмет Байтұрсынұлының заманында мұның бірі де болған жоқ. Ахмет Байтұрсынұлы тек 10 жасында ауыл мектебінің табалдырығын аттап, 2 жыл ғана білім алған. Содан соң бала Ахмет Торғайдағы училищеде 5-6 жыл оқып, білімін семинарияда жалғастыру үшін, танымайтын біреулерге ілесіп, Орынборға жаяу аттанады. Ахметтің ауылы мен Орынбордың арасы өте ұзақ жол еді. Ахмет бұл жолда біресе арбаға мінгесіп, біресе жаяулап, арып-ашып, қалаға әрең жетеді. Болашақ ғалымның Орынбор қаласында қандай білім ордасында оқығаны, немен шұғылданғаны жайында осы кітапты оқи отырып, таныса аласыз.

Кітапта қазақтың аяулы тұлғасының шығармашылық жолы, қилы тағдыры, жеңістері мен жеңілістері, ұлт болашағы үшін сіңірген еңбегі хақында сөз қозғалады.

Ұлт ұстазы деген атаққа ие болған Ахмет Байтұрсынұлы кім деген сұраққа осы кітапты оқып  жауабын таба аласыздар.

Келесі ұсынатын кітабымыз Алуа Есболқызының «Ерекше ертегілер» атты кітабы:

Есболатқызы, А. Ерекше ертегілер [Мәтін] / Алуа Есболатқызы. ; сурет. Ж. Ерланқызы.- Алматы : altynsaga, 2021. – 44 б.

Бұл кітап балалардың ең көп кездесетін проблемаларына арналған терапиялық ертегілер жинағы.

Осы ертегілер жинағының ішінен сіздерге «Ағылшынша сөйлейтін қонжық» атты ертегін ұсынамыз.

     Алысқырдың артында, биік-биік таулардың жанында, терең өзеннің жағасында Австралия деген керемет жер бар екен. Ол жер ғажайыптарға толы өлке болыпты. Ал сол өлкенің бұлттарының арасында бір әдемі ханшайым тұрады екен. Ол күнде кешке жақын балаларға ән айтып беретін.

     Бір күні кішкентай қонжық анасымен бірге балалар ән айтатын алаңқайға келіп, әдемі әуенге құлақ салады. Әнді балалармен бірге шырқағысы келсе де, қосыла алмады. Себебі қонжық ағылшынша білмейтін. Баласының қынжылып отырғанын көрген анасы: «Қаласаң бұл тілді де үйреніп ал, сонда балалармен бірге ән салатын боласың», — деп құлағына сыбырлады.

Сөйтіп қонжық күнде бір сөзден жаттап жүрді. Бір күні анасына балалар жиналатын алаңқайға тағы да апаруын өтінді. Екеуі әдемі әуенді тыңдап отырып:

Lullaby and good night

Now the daytime is over

Time to slip up to your dreamland

I will keep you safe and warm

Lullaby and good night

There is nothing to fear

Lullaby and good night

When you wake I’ll be near

деп қосылып ән салды. Анасы қонжығының тез арада ағылшынша үйреніп алғанына таңданып: «Менің қонжығымның ақылдылығы сонша, аз уақытта ағылшынша үйреніп алды», — деп қуаныпты. Сол кезден бері қонжық жаңа тіл үйренуге ерінбей, ұялмай, ағылшынша тез сөйлеп кетіпті.

Бұл ертегіде анасының айтқан бір сөзі қонжыққа керемет ынта беріп, соның арқасында қонжық өзіне сеніп ағылшын тілін дереу үйреніп алды.

Балалар осындай терапиялық ертегілер сіздерге көмегін тигізіп, қойған мақсаттарыңызға жетуіңізге септігін тигізеді.

Терапиялық ертегілердің классикалық ертегілерден айырмашылығы — белгілі бір проблемаға арналып жазылады, сонымен қатар емдік әсері болады. Баланың бойындағы қорқынышын, жаңа жерге үйренісіп кетуін, ашуын басқара алмауын, қалауын бірден орындатқысы келуін, сол сияқты басқа да мінездерін, дағдыларын аса үлкен мәселе деп көрмеуіңіз мүмкін. Дегенмен, өсе келе бұлар жиылып, баланың өтпелі кезеңінде үлкен мәселеге айналуы мүмкін.

Кеше ғана ата-анасының сөзін екі етпей жүрген бала күрт өзгеріп, агрессияны, сөз қайтаруды, үлкенді тыңдамауды әдетке айналдыруы ықтимал. Бірақ барлық бала түсінетін, тілі ортақ тамаша құрал бар, ол — ертегілер. Осы ертегілер арқылы бала өзіне сырт көзбен қарауды, эмоцияларын тануды, қарым-қатынастың жаңа тәсілін көруді үйренеді.

Бұл ертегілер ата-ананың баламен бірге, 7 жастан асқан ұл-қыздар өздері оқуына арналған.

Балалар, сіздерге ұсынатын кітап «Сиқырлы скрипканың ертегілері» деп аталады. Бұл көркем суреттермен безендірілден ғажайып кітапта, танымал музыкалық шығармалар бойынша «Арт Мирай» қазақтың музыкалық мұрасын сақтау қорының құрылтайшысы Әсел Имайоның қиялынан туындаған ертегілер берілген.

Имайо, Ә. Сиқырлы скрипканың ертегілері [Мәтін] = Сказки волшебной скрипки = Fairy tales of the magic violin / Әсел Имайо. ; [бас ред. Қ. Байғабылова ; сурет. А. Алмасбаева]. — Алматы: Аруна, 2023. – 67 б.

Кітапқа жай ғана ертегілер жинақталған кітап емес. Бұл, расында да, сиқыршы кітап. Себебі осы кітапты қолына алған кішкентай оқырманымыз QR-код (мобильді құрылғының камерасы арқылы жылдам тану үшін ақпарат беретін екі өлшемді штрих-код) көмегімен музыкалық шығармаларды тыңдау мүмкіндігіне ие болады. Ол үшін кодын сканерлеп, сілтеме бойынша өту керек.

Осы ертегі жолдарына үңілсек.

       Ауылдың шетіндегі тозығы жетіп, қисайған уйде бір атай тұратын. Оның бар байлығы осы ескі үйі мен скрипкасы еді.

       Атай кешкілік скрипкада ойнайды. Ауылдастары осы сәтті асыға күтеді. Олар ұзақ күнгі ауыр жұмыстан соң музыка әуеніне билеп, сергіп қалады. Би аяқталған соң атай балаларды үй іргесіне қатарластыра отырғызады. Енді скрипкада балаларға арналған әуезді әуендер ойналады. Әуен атайдың ғажайып ертегілеріне жалғасады. Ертегіні ұйып тыңдаған балалар жалғасын түстерінде көреді. Ауыл тұрғындары атайды сиқыршы деп атайды. Оның өзіндік себебі бар.

      Бірде сәнді киінген саудагерлер алыс жерден өзгеше музыка аспабын әкеледі. Ұзақ жол жүрген олар жолай аспапты бүлдіріп алса керек. «Мұның енді қажеті бола қоймас» деп ойлаған саудагерлер оны ауыл маңында ойнап жүрген балаларға ұстата салады. Балалардың қолындағы скрипкаға көзі түскен атай оны олардан аттай қалап сұрап алады. Оның бұзылған жерлерін жөндейді, әр қырын ысқылап, жалтыратып қояды. Содан кейін өзі бұрын көрмеген аспапта ойнауды үйренеді.

    Қарияның скрипкада түрлі әуендер ойнап уйренгені сондай, айналасын таңғаларлық ғажайыпқа бөлейтін болды. Бұл сиқырлы әуендер адамдарды бірде қуанышқа кенелтсе, бірде мұңайтып, жылатып та қоятын, кейде билете жөнелтетін.

      Қария аспабын үнемі ұқыпты ұстайтын, оның бүйірі мұнтаздай жалтырап тұратын. Оған жаңа бұрама құлақтар қондырып, жанынан бір елі тастамайтын. Ал әр кеш сайын жиналатын балалар қарияның скрипкада жаңа әуен ойнап, таңғажайып ертегі айтқанын сондай ұнататын. Осылайша сиқыршы атайдың жаңа ертегілері көбейіп, ал оның скрипкасынан тамылжыған әуен төгілетін.

Атаның балаларға қандай ертегі айтқаны, және скрипкада қандай  сиқырлы әуендер ойнағаны кітапты оқып біле аласыздар.

Cіздерге ирланд жазушысы Жонатан Свифттің «Гулливер лилипуттар елінде» атты еңбегін ұсынамыз:

     Свифт, Ж. Гулливер лилипуттар елінде [Мәтін] / Свифт Ж. ауд. Ғ. Оспанов ; [жоба авт. А. Құспан]. — Алматы : Отбасы хрестоматиясы, 2020. – 88 б.

Жонатан Свифт 1667 жылы 30 қарашада Ирландияның  Дублин қаласында дүниеге келген. Дублиндегі Тринити колледжінде ол нағашыларының көмегімен Теологияны оқыды.

Свифттің ең танымал еңбегі Гулливердің саяхаты, 1726 жылы жасырын түрде жарияланып, бірақ оның авторлығы кейінірек мәлім болды.

Автордың еңбегі үлкен сатиралық, саяси, әлеуметтік және философиялық мазмұны бар еңбек, мазмұнының өте қызықты болғанынан, Жонатанды  балалар әдебиетінде сәттілікке жеткізді. Сонымен қатар, ол бүкіл әлемге танылғандықтан, кино мен теледидарға көптеген бейімделулерге ие.

Свифтке тән үнемдеу стилінде баяндалған шытырман оқиғалар жазушы көрсеткендей, босқа және екіжүзділікке толы болған сол кездегі саясат пен қоғамға тікелей сын ретінде ойластырылған.

Кітапта қарапайым бір дәрігердің тағдыры айдап, лилипуттар елінен бір-ақ шыққан оқиғасы баяндалған. Бір қызығы, кітап қолдан қолға түспей оқыла бастайды. Оқыған жұрт  тамсанып, таңданып, күлкіге қарық болады. Себебі кітапта сол замандағы ағылшын билігін сатирамен сынаған еді.

Соғысқұмар адмирал, өзін әлемдегі ең ұзын адам санайтын патша, патшаның көңілін көтеруді маңызды жұмыс санайтын нөкерлер, бас ал десе, шаш алатын шабарман – бәрі сол дәуірдегі ағылшын билігін көзге елестеткен.

Еркін адамның бітім-болмысын, ерік-жігерін тұншықтырып, өз мақсатына жетіп, пайдаланды да Гулливердің образы арқылы берілді. Алып адамды тамақтандырып, зор шығынға ұшырап отырса да, жеке мүддесі үшін бәрін құрбандыққа шала берді.

Бұл кітап көкірегін құндылыққа толтырғысы келетін оқырманға арналған.

Саяхатқа шығуды ұнатпайтын адам жоқ шығар. Сапар шеккен адам ел көреді, жер көреді, ой-өрісі кеңейеді, бой жазып қайтады.

Алдымен саяхатшы болу үшін білімді болу керек, тек өз еліңнің ғана емес, басқа да мемлекеттердің салт-дәстүрін, мәдениетін біліп, сонымен қатар шет тілдерін де меңгерген жөн. Одан кейін денсаулық мықты болып, түрлі қоршаған орта жағдайларына бейімделуге дайын, төзімді болу керек. Себебі саяхат уақытында түрлі келеңсіз жағдайлар орын алуы мүмкін.

Құрметті балалар, бұл жолы сіздерге Даниэль Дефоның «Робинзон Крузо» атты романымен таныстырамыз:

     Дефо, Д. Робинзон Крузо [Мәтін] : роман / Даниэль Дефо. ; сурет. Д. Буташева ; ауд. А. Құлыбеков.- Нұр-Сұлтан : Фолиант, 2021. – 416 б.

Автор жайлы айтып кетсек, Даниэль Дефо 1660-1731 жылы Лондонның Криплгейт ауданында қасапшы Джеймс Фоның отбасында дүниеге келген. Кейіннен жазушы тегін Дефо қылып өзгертеді. Әлемдік даңққа бөлеген «Робинзон Крузоның өмірі мен таңғажайып, қызықты оқиғалары» атты тұңғыш романын 60 жасқа қараған шағында жазып шығарды.

Көркем шығармашылыққа кеш бет бұрған Даниэль Дефо өмірінің елу сегізінші жылында ол өзінің «Робинзон Крузосын» жазды. Соған қарамастан оның қалдырған әдеби мұрасы орасан зор. «Робинзон Крузо» — деп аталатын ең жарқын мысал шытырман оқиғалы теңіз жанры, оның алғашқы көріністерін 16 ғасырдағы ағылшын әдебиетінде кездестіруге болады. Бұл жанрдың дамуы 18 ғасырда өзінің кемеліне жетуі ағылшын сауда капитализмінің дамуымен байланысты. 16 ғасырдан бастап Англия басты отар елге айналды, онда буржуазия мен буржуазиялық қатынастар барынша қарқынды дамып келеді.

Адам аяғы баспаған иесіз аралда қалған Робинзон Крузо адамзат өркениетінің бүкіл жүріп өткен жолын қайта өткеріп, өз тіршілігін қалпына келтіреді. Еріксіз жалғыз ғүмыр кешуге мәжбүр болған талайсыз қаһарман ойлануға мұрсат алып, басына түскен қиындықтың себебіне үңілу арқылы тәубасына келіп, құдай жолына түседі. Жүрегіне иман орнап, жаны тыныштық тапқан Крузо қауіпті де алмағайып жалғызілікті ғұмырында пешенесіне жазылған адам төзгісіз қиындықтардың бәріне төтеп береді.

Крузо жер шарының қай жерінде болса да, қай жерде болса да айналасына иесінің, ұйымдастырушының көзімен қарайды. Оның бұл шығармасында сол сабырлылықпен, қайсарлықпен ол кемені қағып, жабайыларға ыстық қайнатады, арпа мен күріш өсіреді  және оның ісіне қауіп төндіретін каннибалдарды жояды. Мұның бәрі күнделікті қалыпты жұмыс тәртібімен жасалады. Крузо қатыгез емес, ол таза буржуазиялық әділеттілік әлемінде адамгершілік пен әділ.

Журналистикамен бірге Дефоның 250-ден астам жұмысы бар. Қазіргі уақытта оның көптеген шығармалары тек тар шеңберде ғана белгілі, бірақ Еуропаның ірі орталықтарында да, жер шарының ең шалғай түкпірінде де оқыған Робинзон Крузо әлі де оқуды жалғастыруда.

Қазақ әдебиетіндегі шоқтығы биік фантастикалық туындылардың топтамасын ұсынудан бұрын, ең алғашқы фантастикалық туынды туралы мәлімет алсақ. Әдебиет саласында ең алғаш фантастикалық туындыны  Ф. Бекон жазған.

1627 жылы жарық көрген, қазақ әдебиетіндегі фантастикалық жанр өз оқырманын, қазақ қоғамын жаңашылдыққа жетелейтін жанр. 1950 жылдан бергі жазба әдебиетіміздің ілгері жылжуына, жаңа бағытқа бет бұруына, биікке ұмтылуына әдебиеттің бұл жанры елеулі серпін берді. Ойы ұшқыр, қиялы жүйрік жазушыларымыздың ғылыми-фантастикалық алақандай әңгімелері қазақ қоғамын еркіндікке баулыйды.

Сәлеметсіңдер ме балақайлар!

Сіздер сиқыр мектебінде оқыр ма едіңіздер?

Иә?

Жоқ?

Үйіңе кілембуспен қоян ұшып келгенін елестете аласың ба?

Бұл, шынында да, мүмкін бе деп ойланып қаларсыздар. Әлде бұған сенбейсіздер ме?

Сауытбай, Р. Шоко әлем. Тылсым Эллипсаһар [Мәтін]  / Рустем Сауытбай. — Алматы, 2020. – 352 б.

Құрметті балақайлар, біз сіздерге өте қызықты «Шоко Әлем» «Тылсым Эллипсаһар» атты  фентези үлгісінде жазылған әңгімені ұсынамыз. Бұл әңгімеде қарапайым жанұядан шыққан Элия мен Райл ғажап нәрселерді бастарынан өткізеді. Олардың керемет қабілеттері бар екенін өздері де білмеген. Бір күні екеуі әжелері айтып берген үңгір арқылы Шоко Әлеміне түседі. Ол жерде олар ғажап нәрселерді жасауды үйрететін «Эллипсаһар» мектебіне шақырылады. Бірақ бәрі сіздер ойлағандай оңай емес.

Өйткені қара ниеттілер қара сиқыр үйреніп, өз жоспарларын құруда. Олар қоян Кокидің жер бетінен әкелген тастан хабардар және ол тас жай нәрсе болмай шығады…

Бұл кітап фантастиканы ұнататын балаларға арналған.