Ер Қайраттың ерлігі ұмытылмайды

xa01986 жылғыxa0Желтоқсанxa0оқиғасы тарих бетінде өзінің ақтаңдақ таңбасын қалдырғаны даусыз. Жастардың бейбіт шеруінің соңы қанды қақтығысқа ұласып, талай боздағымыз қыршыннан қиылды. Мұзды алаңда айтылған жастардың жалынды сөзін кеңес билігі күшпен басуға тырысқанымен, бұл көтеріліс Қызыл империяның құлауына әкеліп соқты. Желтоқсаншылардың Тәуелсіздікке қосқан үлесі зор. Олардың арасындаxa0 Халық қаһарманыxa0Қайрат Рысқұлбековтің да ерлігі ерекше.xa0 Ел үшін туған ер көзі тірі болғанда биыл 55 жасқа келер еді.

Жалпы, Қайрат Ноғайбайұлы 1966 жылы 13 наурызда Жамбыл облысы Моxadйынқұм ауданы Бірлік ауылында дүниеге келген. 1973-1981 жылдары Шу ауданы, Төле би ауылындағы Сәду Шәкіров атынxadдағы мектеп-интернатта білім алған. Жасxadтайынанxa0 күреспен шұғылданған. Мекxadтеп қабырғасында жүріп-ақ шынxadшыл, сынxadшыл, бетке тура айтатын мінезіxadмен ерекxadшеленген. Сондай-ақ кітапты көп оқып, сөзге де шешен болған.

Қайраттың анасы Дәметкен Асанбаева сауыншы болса,xa0 әкесі Ноғайбай бақxadташыxadлықпен айналысқан.

xa0«Қайраттың бетке тіке айтатынxa0 мінеxadзінxa0 жора-жолдас,xa0 ұстаздары менxa0 бүкіл ауылxa0 халқы білетін. Өзге бауырларынан ерекxadшелігі – ол ақжарқын да ақпейілді, ешкімxadнің көңілі қалмаса екен деп өскен ұл еді. Оның үстіне өз замандастарының арасында үлгілі де қадірлі болатын», – депxa0 Дәметкен ана қаһарман ұлын еске алғаны есімізде.

Қайрат мектеп-интернатта сегіз жыл оқып, үздік бітіреді. Осыдан кейін 1981-1983 жылы Бірлік ауылындағы орта мекxadтепте білімін тереңдетіп,xa0 бір жыл Көктерек совхозында мал бағады. Ал 1984 жылы әскер қатарына шақырылып,xa0 екі жыл Амур өлкесіндегі Белогор қаласында Отан алдындағы борышын өтейді. 1986 жылы мамырда әскерден оралғаннан кейін сол жылдың тамызындаxa0 Алматыxadдағы Сәулет-құрылыс институтына оқуға түседі.

Міне, осы білім ордасында оқып жүріп Қайрат көппен бірге алаңға келеді. 1986 жылдың 18 желтоқсанындаxa0 сағат таңғы сегіз жарымдар шамасында Алматы қаласының орталық алаңына жиналғанxa0 екі мыңғаxa0 жуық жастардың арасында Қайрат Рысқұлбеков те бар еді.xa0 Бейбіт шеру қанды қақтығысқа ұласқан кездеxa0 Қайратxa0 бір топ жігіттерменxa0 Байсейітова көшесінің бойымен Абай даңғылына түседі. Жастар қолдарына таяқ ұстайды, Қайрат та жерде жатқан бір бұтақты көxadтеріп алады. Қолына таяқ ұстаған Қайxadратты xa0біреулер сол кезде суретке түсіріп алған екен. Тағы бір деректерге сүйенсек, қазақ қыздары поxadлицейxadлер тараxadпынанxa0 соққыға жығылып жатқан кездеxa0 Қайрат бастаған жігіттер араша түсіп, қақтығысқа араласыпты. Алайда тәртіп сақшысы жеңіл жарақат алғанына қарамастан,xa0 Қайратты адам өлтірді деген жаламен ату жазасына кеседі. Бірақ Батыс қауымxadдастығының қысымыxadнан соң Кеңес одағының басшысы Михаил Горбачев Желтоқсан оқиғасына қатысқан Қайрат Рысқұлбековке шыxadғарылxadған ату жазасын 20 жыл түрмеде отыруғаxa0 ауыстырады.xa0 Алайда Семей түрxadмесіне жеткізілген Қайрат небәрі 21 жаxadсында камерасында өлі табылады. Бұл Желтоқсан оқиғасына байланысты ең үлкен құпияxadлардың бірі болып қалды.

13 наурыз күні Қайрат Рысқұлбековтіңxa0 жерлестері батыр ұлдарын еске алып, рухына құран бағыштады. Ең әуелі Мойынқұм ауданының орталығы Моxadйынxadқұм ауылында Қ.Рысқұлбеков атынxadдағы саябақтағы ескерткішіне гүл шоқxadтары қойылып, қаһарман ұлды еске алу шарасы өтті. 1 минуттық үнсіздіктен кейінxa0 аудан әкімі Мәден Мұсаев сөз алып, қазақтың қайсар перзентінің өмір жолына тоқталып, оның ерлігі мәңгілік ел есінде, ұрпақ жаxadдынxadда қалатынын жетxadкізді. Ал Желтоқсан оқиғасына қатысушы Нұржан Сәденов мұндай шаралардың маңызын тілге тиек етіп, ұйымдасxadтырушыларға алғысын білxadдірді.

– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты мақаласында Желтоқсан оқиғасына айxadрықxadша бағасын берді. Президент: «Биыл әйгілі Желтоқсан оқиғасына 35 жыл толаxadды. 1986 жылы өрімдей ұл-қызxadдарымыз Кеңес Одағының қаһарынан қаймықпай, ұлт намысы үшін алаңға шықты. Осы күннен соң тура бес жыл өткенде Тәуелxadсіздігімізді жариялауымызxadдың символдық мәні зор. Бұл орайда азаттықтың алғашқы қарлығаштары – Желтоқсан қаһарманxadдарыxadның азаматтық ерлігі лайықты бағаxadсын алып, жоспарлы түрxadде насихатталуы керек», – деді. Раxadсында біз желтоқсаншылxadардың ерлігін кейінгі ұрпақтың санасына сіңіріп, батыр ұл-қыздардың ерлігін жан-жақты насиxadхаттауымыз қажет. Әсіресе, Қайрат Рысxadқұлбековтей батырдың болxadмысы кейінгі буынның үлгі тұтар тұлғасына айналуы қажет. Сондықтан бүгінгідей шаралардың тәрбиелік және патриоттық маңызы зор. Сол бір мұзды алаңдағы қанды оқиғаны егеменді елдің жастары енді көрмесін деп тілеймін. Қаһарман ұлдарын ұлықтап жатқан жергілікті билік өкілдеріне айтар алғысым шексіз, – дедіxa0xa0 Нұржан Сағадинxadұлы.

Ал Қайратпен тай-құлындай тебісіп бірге өскен ауылдасы Ләйлә Қожагелдиева өткен күнді еске алып, көз жасына ерік берді.

–xa0 Жерлесім Қайратxa0 ауылда менен бір сыныпxa0 жоғары оқыды. Әкем Шайбай Қожагелдиевxa0 сол мектепте математика пәнінен дәріс берді. Мектеп қабырғаxadсында жүргендеxa0 жалындаған өжет, өткір өрен еді. Әкем Қайраттың осы қасиетін ерекше бағалайтын.

Желтоқсан ызғарын өз көзімізбен көрxadдік. Қазір еске алудың өзі өте ауыр. Кейінгі жастарымыз сол кездегі жазықсыз қыршыxadннан қиылғанxa0 боздақтардың тағдырын кешпесін, қайталанбасын деп тілейміз.

1986 жылдың 17 желтоқсан күніxa0 бір топ студенттермен сабаққа кетіп бара жатқанда ұсталдық. Алматы қаласы АІІБ-лары ұсталған адамдарға толған соң, бізді Қаскелеңге апарып, суретке түсіріп, түxadсінікxadтеме алып, оқу орнымызға хабарлама жіберді. Түнгі сағат 00.00-ден таңғы сағат 07.00-де жаяу жатақханамызға әзер жетxadтік.

Күнде тексеріс, жиналыс. Комсомол, кәсіподақ жиналыстарына салды. 100 студент оқудан шығарылды. Жақсы оқыxadғанымның арқасындаxa0 сөгіс алып, жазам жеңілдеді. Алайда 3 ай бойы тергеу жүрxadгізді.xa0 10-15 тәулік сұрақтың астында болxadдық. Өзім 3 тәулікxa0 Целинный киноxadтеатрының астындағы жертөледегі КГБ-ның түрмесінде жаттым. 40 қызxa0 бір камеxadраға қамалдық. Сол кезде Қайратты көрxadдім. Ол жалғыз адамдық камерада отырды. Полицейлергеxa0 дәліздіxa0 жуып береміз деп сұранып, тергеуге алып бара жатқан Қайxadратxadты көзім шалып қалып жүрді.

Ержүрек жерлесіміз көзі тірі болғандаxa0 биыл 55 жасқаxa0 келер еді.xa0 Қайрат Рысxadқұлбеков – халқымыздың батыры, қаһарxadманы. Қайраттың патриоттық рухынxa0 кейінгі ұрпаққа үлгі етіп дәріптеуіміз қаxadжет.

Келешекте де Қайраттың 100 жылдыxadғын тойлауды нәсіп етсін.

Тәуелсіздігіміз тұғырлы, еліміз еңселі, бейбітшілік өмір болсын деп тілеймін, – деді желтоқсаншы.

– Қайратxa0 қолындағы барын бөліп беxadретін жомарт еді.xa0 Олxa0 жапа шеккен, зәбір көргендерге жаны ашып, қолынан келген жәрдемін аямайтын. Өзім кішкенxadтайымxadнан әкемнің туған апайының қоxadлында өстім. Ол кісінің қайтыс болғанына көп уаxadқыт бола қойған жоқ еді. Мектеп-интерxadнаттың басшылары бір күні оқушыxadларға киім үлестіре бастағанда, маған пальто мен етік тиді. Сонда мұғалімдер мені шешесі жоқ деп, мүсіркеп беріп отырxadған шығар деп көңілім әбден құлаxadзып, мұңайып қалxadдым.xa0 Сол кезде Қайрат менің қасыма кеxadліп: «Сәлима, сен бұған ренжіме, бұл киімxadдерді түсіне білсең, ата-анаңа көмек реxadтінде беріп отыр ғой»xa0 деп жұбатқаны әлі есімнен кетер емес, – дейдіxa0 Қайраттың тағы бір сыныптас құрбысы Сәлима Исаева.

Өзінің өмірі қыл үстінде тұрғанда кім өзгенің өміріне ара түсе алар екен? Осынxadдай өнегелі де өрелі ерлік Қайраттың бойынан табылды.

– Тергеушілерxa0 Қайратпен беттестіріп: «Мына мұғалімдерің емес пе, сендерді алаңға шығыңдар деп үгіттеген» дегенде, ол: «Бұл кісіні танымаймын, алаңға өзіміз бардық» деп мені қаймықпай, ашық қорxadғаxadды. Егерxa0 ол басқаша айтқанда ату жазаxadсына мен кесілетін едім, – деп ұстазы,xa0 Сәуxadлет-құрылыс институтының доценті Әркен Уақов таxa0 өткен күндіxa0 еске алады.

Мойынқұм ауданындағы шараxa0 соxadңынxadда Қайрат пен өмірден ерте озған боздақxadтарxadдың рухына бағышталып құран оқылды. Сондай-ақ еске алу кеші Бірлік ауылында да ұйымдастырылып, қаһарман ұлдың ескерткішіне гүл шоқтары қойылxadды. «Желxadтоқсан» атауы берілген Мәдеxadниет үйінде кеш ұйымдастырылып, ауылxadдастары жауxadжүрек ұлын ұлықтап, кейінгі ұрпаққа ерxadлігін дәріптеді.

Ер Қайрат пен желтоқсаншылардың ерлігі ұмытылмайтыны анық.

Саятхан САТЫЛҒАН, Жамбыл облысы

Aiqyn. — 2021. — 16 наурызxa0