Бала сүю бақытын сыйлаған. Салтанат Байқошқарова

 ДТҰ нәтижесінде 15 мыңға жуық нәресте өмірге келген.

Ол «Денсаулық сақтау ісінің үздігі», Ұлттық медицина ассоциасыңың  «Алтын дәрігері», «Құрмет» орденінің иегері. Ана Мен бала денсаулығы жайында сөз қозғалса, әлбетте Салтанат Байқошқарова есімі аталмауы мүмкін емес.

Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында ел ішінде ерекше ықыласқа бөленіп жүрген «Қазақстанньщ 100 жаңа есімі» белгілі болды. Еліміздегі бірінші денеден тыс ұрықтандыру лабораториясы — «Экомед» емханасының жетекшісі, репродуктолог-эмбриолог, биология ғылымдарының докторы Салтанат Байқошқарованың есімі сол тізімнен табылатынына ел сенді. Бәрі бірдей дауыс берді. Себебі ол кісі репродуктология саласьшда үлкен жетістікке қол жеткізіп, күні бүгінге дейін каншама ата-ананың бала сүю бақытына себепші болып келеді. Осылайша белсіздік пен бедеулікке душар болған көп отбасының үміт отын қайта жақты, сеніміне селкеу түсірмеді.

Салтанат Берденқызы өзі берген сұхбатында «Экомед» емханасын ашуға бастамашы болып, осы істің 6%сы-қасынан табылған жолдасы Батыр екенін жиі айтады. Мәскеудегі «ЭКО» орталығының директоры, профессор Валерий Здановскийдің және Қазақстан Республикасы Президенті Іс басқармасы медицина орталығының бас дәрігері, медицина ғылымдарының докторы, профессор Бекмахан Құралбаевтың көмегі көп тигенін көпшілікке айтудан да жалыққан емес. Ақ халатты абзал жан осы азаматтарға әрқашан алғысын айтып жүреді.

— Біз бұл әдісті 1995 жылдан бастап қолға алдық. Жұмысты жүйелі жүргізгеніміздің нәтижесі ғой, клиника ашылғаннан кейін, 9 айдан соң, 1996 жылдың шілде айында, денеден тыс ұрықтандыру (ДТҰ) әдісінің көмегімен орталығымызда алғашқы бала дүниеге келді. Қазір оның жасы 22-де. Шетелде окып жұр. Одан бері 15 мыңға жуьщ бала өмір есігін ашты.Орталықтың Астана қаласында бес жыл бұрын «Экомед Плюс» деп аталатын филиалы ашылған болатын. Қазіргі таңда Қазақстанда кішісі бар, үлкені бар 10-нан астам ДТҰ лабораториялары бар. Соның бірі Тараз қаласында. Бұл күнде қазақстандық дәрігерлердің көмегіне жүгінетін шетелдік азаматтардың қатары да артқан. Америка, Англия, Ресей, Германия, Түркия сынды елдерден келіп ем қабылдаған науқастардың дені сауығып, бала сүйіп жатыр.

Денеден тыс ұрықтандыру әдісіне мемлекет тарапынан көп қолдау көрсетіліп келеді. Мәселен, үш жылдан бері өздігінен бала көтеруге қабілеті жоқ, әлеуметтік жағдайы темен отбасыларға республика бойынша арнайы 700-ге жуық квота бөлінеді. Жалпы есеппен ДТҰ жылына үш мыңнан аса әйелдің бағын ашады, — дейді дәрігер-ғалым.

Бедеулік пен белсіздіктің белең алып бара жатқаны қазір күллі дүние-жүзін алаңдатып отыр. Ұрпақ өрбіту жолындағы мүндай қиындыктарға кезігіп жатқан жастарымыз көп жасырмасақ. Өкінішке карай, бұл дерт ұлттық демографиялық трагедиямызға айналып барады. Бүгінде Қазақстанда жаңадан отау қүрған отбасылардың 15 пайызы «бедеу» деген ауыр дертті аркалап жүр. Республика бойынша 14 мың әйел бедеу, мыңнан астам еркек белсіз екен. Статистиканы сөйлетсек, солай дейді. Әке атанып, ана болу бақытына қаншама жандар зәру десеңізші. Әрине, мұндайда көңілге медеу болатыны Салтанат Берденқызының ізденіске толы ерен еңбегі. Ол салаға келуіне 7 жылы бойы бала көтере алмауы себеп болғанын жасырмайды. Өзін мысал ете отырып, аталған дертке душар болған жандарға тығырықтан бірлесе шығуға болатындығын айтудан жалыққан емес.

Знамя труда. – 2018. – 8 марта 

Еңбектің адал адамы (Әбдір Сағынтаев)

«Болат қайнауда шынығады, ер майданда шынығады», «Жаниналмай, жұмыс бітпес, талап қылмай, мұратқа жетпес», «Ер дәулеті — еңбек». Осы бір мақал-мәтелдің бәрі де шынашақтай кезінен сурапыл соғыс даласында, оқ пен оқтың ортасында жүрген, «батыр бір оқтық» екенін білсе де, сезінсе де, жүрегі елім, Отаным деп соққан Әбдір Сағынтаевқа арналған сынды. Иә, ол майдан даласында жүрді, еңбектің қайнаған ртасын көріп, өнбегін көрді…

Жамбыл облысының батыс түстігіндегі Талас ауданына қарасты Үшарал ауылында 1921 жылдың жетінші қарашасында дүниеге келген Әбдір Сағынтаев 1941-43 жылдары Ұлы Отан соғысына аттанды.

Ол екінші дүниежүзілік соғыс жиырма жаста еді. Қатарластарынан қалмай, қолына қару алып, байтақ  даланы, Ұлы Отанын қорғауды азаматтық парызым деп білді. Өлім мен өмірдің ортасында жүріп, сертке берік ерлерше жаумен арпалысқан Әбдір Сағынтаев үш жыл майдан шебінде өзінің адалдығын, азаматтығын айқындады. Жарақат алмағанда Ұлы отан соғысы жеңісін жауынгерлермен бірге тойлап та қайтар ма еді, кім білсін?! Ол кезде Мәскеуді жанын сала қорғау, кескілескен ұрыста ерліктің үлгісін көрсету екінің бірінен қолынан келе бермейтін. Шынтуайтында Ржев шайқасы өткен күндер -ізбегіне көз жүгіртсек, «ажал аймағы» атанғанын пайымдаймыз. Сондай «өлім территориясы» деген атқа ие болған ұрыс даласынан елге есен зралған Әбдір Сағынтаевқа қандай мақтау сөз айтсақ та жарасатындай.

Кейіпкеріміздің Ұлы Отан соғысынан зралғаннан кейінгі еңбекке араласуын жазушы Мақұлбек Рысдәулеттің «Егемен Қазақстанға жазған мақаласынан да білеміз. Ол мақаласында: «Әбдіредің майданнан келіп, алғаш еңбекке араласқаны жөнінде 1961 жылы белгілі жазушы, қоғам қайраткері Балғабек Қыдырбекұлы 28 жасында Батыр атанған Әбдір Сағынтаев туралы қалам тербеген. «Атадан қалған мұра» атты көлемді очеркінде былай деп -толғапты: «Әбдір жеті класс бітірген соң Ұлы Отан соғысьнның алдында әкесіне жәрдемші болып қой бақты. Кейін соғыстан жараланып кайтқанда ол қойшылыққа келді. Сауатты, озат қойшы бір күні ферманың басқарушылығына жоғарылатылады да, артынан осыдан төрт жыл бұрын өзі көп еңбек сіңіріп, Социалистік Еңбек Ері атағын алған совхозына директорлыққа қойылды».

Болмысы «Бетегеде биік, жусаннан аласа болуды» қалаған Әбдір Сағынтаев майдан даласынан оралған соң еңбекке шындап кірісті. Қарапайым жұмыста өзінің еңбекқорлығын, істің көзін табатын іскерлігін танытқан Әбекең зоотехник, ферма меңгерушісі қызметін де жемісті, жеңісті атқарады. 1954-1956 жылдары Қапланбек зоотехникумы жанындағы 2 жылдық курс тыңдаушысы болған ол 1957-1985 жылдар аралығында Талас мемлекеттік асыл тұқымды мал зауытының директоры қызметін де абыройлы атқарған Әбдір Сағынтаев 1967 жылы жүзсалуықтан 147,1982жылы 126 қозыдан алып, аман өсірді. 1966- 71 жылдары қылышынан қан тамған кеңестік кезеңде КОКП Орталық тексеру комиссиясының мүшесі, кейіннен КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты болды.

Шынашақтай кезінен маңдай терін сығымдап, еткен еңбегінің өнбегін көрген Әбекең 27 жасында ферма басқарып, мемлекетке қараөткел елтірісінің 80 пайызын 1 сұрыппен өткізген. 28 жасында «Социалистік Еңбек Ері» атанған. Үш мәрте Ленин орденін, «Қызыл жұлдыз», «Қызыл жұлдыз», «Еңбек Қызыл ту» және «Құрмет белгісі» ордендері кеңес дәуірінде ердің еріне, адалдықты жанына ту еткен арда азаматқа ғана берілсе керек. Әбдір Сағынтаев сондай құрмет пен мапаратқа бөленген сиректердің бірі әрі бірегейі.

Ол сонау бір атейстік көзқарас атқа мінген шақта ауылындағы мешітті сақтап қалып, бұздырмапты. Мұның өзі Әбекеңнің имандылығының, азаматтығының бір көрінісі емей немене?

«Еңбек ері, майдангер Әбдір Сағынтаевтың кіндік қаны Үшарал ауылында тамған. Ол кісі майдан барып, от кешті. Соңыс даласынан есен оралып, ер ағасы жасында елге тұтқа болып, ел басқаруға сатылап жетті. Көрген білгені мол басшы еліне маңдай терімен қызмет етті. «Ғалымның хаты өлмейді, жақсының аты өлмейді» демекші, сол дәуірдегі Әбекеңнің даңқы ізіндегілерге әлі күнге қызмет етіп келеді. Кешегі Үшарал мектебі Әбдір Сағынтаевтың атында. Мектеп фоэсіне Еңбек ерінің кеуде мүсіні қойылған. Музейі ашылған. Орталық көшеге есімі берілді.

 Бірақ, әрине, мемлекеттік қоғамдық құрылыстың құбылуынан шаруашылықтың бағыты өзгеріп, «Таластың атын шығарған қаракөл қойының саны он есеге дейін күрт кеміп кетті», деп жақсы адамның еңбегін еске алады талай қызметте табысты еңбек атқарған Болат Мәйкенов «Жүректе жанған жұлдызы» атты кітапта жазғылған ой-пікірінде.

      «Ол кісі жердің жайын өте жақсы біледі. Ешқашан жолдан адасқан емес. Мәшинеге мінгеннен алдындағы темір тұтқадан сығымдап ұтсап алады. Өмір бойғы әдеті сол. Радиодан жаңалықтар    тыңдайды.     Ондайда    назарын бөлуге болмайды. Боздатып келе жатқаныңца алдыңнан айрық жол шығады. «мынаған бұрылсам ба, анаған бұрылсам ба» деген дүдәмалынды сезіп қояды. Тұтқадан ұстаған жұдырығын жазбаған күйі не оң қолының не сол қолының бармағын бас бармағын бағыттайды. Қай қолдың бармағы көтерілсе, солай қарай рульді икемдейсің. Сұқ саусағын көтергені: «Тоқта!» дегені. Кейде мені босататыны бар. «Жұмысың бар ма еді?» дейді. «Бар ғой…» дейсің… Немесе «Құндыз екеуің бір жаққа барасың» дейді. Әлде «Құндызбен Ойыққа барып кел. Кешке сағат бесте үйде болатын бол» дейді. «Ертең мәшине жөндейсің. Ахай кәрияға барасың. Атты әкеледі, үйге келсін» деп айтады. Онысы атпен шығамын дегені. Жәкемнің өзінің жүгені бар. Атқа қалай мінеді десейші. Жалдан уыстап ұстайды да, «бісміллә рахман рахим» деп, аттың арқасына дік ете қалады. Мен өйтіп міне алмаймын. Қасындағы кісі желе жортып ілеседі. Баратын жері қанша қашық болса да, «уһ» демейді. Кейде қызығып атын сұрап мінемін. Бұл кісі шамамен 1977-78 жылдарға дейін атқа мініп жүретін.

   Өзі зейнет жасына шықса да, мені жұмысқа орналастырғызды. Қойма меңгерушісі болдым. Бір күні маған: «Жарты ақшаңды дайында, мәшине алып берейін. Саған әбден сеніп алыппын. Көлік жүргізе алмайды екенмін. Саған сенгендей ешкімге сене алмаймын. Шаршамасаң, маған керексің, ренжімей жет», деді. «Ойбай, о не дегеніңіз жәке» дедім.

  Ол кісі кенеттен кетіп қалды ғой. Бәрін нар сияқты көтеріп жүргенде, жүрегі тіс жұлдырғанға салған дәріні көтере алмады. Құдайдың ісі ғойғ кейде есіме түссе, «ол кезде қасында болғанымда бұл кісіге қандай дәріні салып, қайсысын салуға болмайтынын айтар едім» деген ойлар маған тыным бермейді. Ол кісі маған өмір университетін үйретті»,-дейді аталмыш кітапта ұзақ жылдар Әбекеңнің сенімді серігіне айналған көлік жүргізушісі Серік Сәрсенов Алаштың арда азаматы жайлы ойымен бөлісіп.

  Жалпы аталмыш кітапта жаны жайсаң, жүрегі тазалыққа толы Әбдір Сағынтаев туралы белді, беделді азаматтардың барлығы да толымды пікір, орамды ойлар айтқан. Азаматтың іскерлігі, пайым-парасаты, елге қамқорлығы, қоғамдағы белсенділігі бәрі де кеңінен қамтылған. Сол жазбаларды оқи отырып біз Әбекенді «Адал еңбек-бәрін жеңбек» қағидатын ұстанған атпал адам, болмысы бөлек басшы ретінде тани түсеміз. Иә, «Жақсылар жақсымын деп айта алмайды….

ӘЙЕЛ ЗАТЫНЫҢ ДАНАСЫ, ТЕКТІ ҰРПАҚТЫҢ АНАСЫ

   Задында ел басқару қызметінде жүрген, беделі бір басына жетіп артылатын атпал азаматтың асыл жары болу — үлкен жауапкершілік. Социалистік Еңбек Ері Әбдір Сағынтаевтің зайыбы Құндыз Бештайқызы сол жауапкершілік жүгін қыңбай көтерген, текті ұрпақты тәрбиелеген асыл жан.

  Жанарынан мейірім нұры себезгілеп тұратын абзал жан, асыл анаға Қазақстан республикасы мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Алаштың   аяулы    ақыны Күләш Ахметова:

«Жүрегі жақсылықпен толған ана,

 Бак пен дәулет қонған ана.

Адамға жақсы, жаман деп қарамай,

Аймақтың қамқоршысы болған ана.

Жақынның өас-қабағын баққан ана,
 Бәріне ағайынның жаққан ана.
 Арттырып отбасының берекесін,
 Ақылмен бақыт кілтін тапқан ана.

Ілуін  ізетімен білген ана,

Сабырмен  сұлу өмір сүрген ана.

Жат  кылмай құда-жекжат, дос, бауырды,

Дәстүрін жол-жобасын білген ана.

Батасын көпшіліктің алған ана,

Батамен Ай, жулдызы жанған ана.

Әулетін  жақсылармен жақындатып,

Араға алтын көпір салған ана»- деп өз өлең шумақтарында асыл ананың портретін суретпен салып, бейнелеп, бедерлепті.

     Ақыннан асырып айта аламыз ба, сірә?

   «Мамамның қанша жерден шаруасы көп бопса да, менен сабағымды қалай оқып жатқанымды сұрайтын. Жәй сұрап қана қоймайды, озат оқуымды, тек қана беске оқуымды талап ететін. Тәртіптен танбай, бетіммен кетпей, бой-басым түзу жүргенімді қатты қадағалайды. Әрине күнде кешке немесе ертеңгісін қадалып отырып, әрбір пәнді шұқшиып сұрайды деп айта алмаймын. Оның себебі бар, біріншіден, бізге сабақ беретін мүғалімдеріміз мектеп директоры Ермек Дүрімбетовтен бастап, орыс тілінен сабақ беретін Алматай Төлтаев класс жетекшіміз Әбсаттар Кенжебаев үйімізге жақын тұрады. Әйтеуір, айналамыздан алыс емес, қай сабақты қалай оқитынымды сол кісілерден сұрап алады. Ойындағы бестік баға болмаса, «папаңа айтамын» дейді. Мамамның аузынан бұл сөз шықты дегенше, «Саған көңілім толмай тұр» дегенді білуің керек. Содан азаңғы шәй үстінде айтып қоя ма, әлде кешкісін «мына балаң…» деп көкемді көзіме көрсете ме деп мне үстінде отырғандай қылпылдап отырғаның. Бір-екі күн күтесің, айтпайды. «Айтар ма екен, әй, айта қоймас» деп жүргеніңде папама айтып салады. «Бітті!…» Бірақ, папам сабырлы қалпын бұзбайды. «Мұның қалай, Бақатай?» дейді. Маған осы сөздің өзі-ақ жетіп жатыр. Осымен әңгіме бітті. Мен бестен төмен баға алғаным — көптің алдында мамамның беделін түсіргенім, әрі папама ұят келтіргенім деп санайтынмын. Сол бала күннен қалған дағды, күні бүгінге дейін ата-анамның атына, абырой-беделіне нұқсан келтірмесем деп келемін»-дейді бүгінде еліміздің Премьер-министрі секілді ірі лауазымды қызметін атқарып отырған абыройлы азамат, Әбдір Сағынтаев қарияның ұлы, тектіден тараған Бақытжан Сағынтаев балалық шағын еске алып.

  Иә, ата-ананың әрбір тәлімге толы сөзін, салмақты ойларын, берген тәрбиесін көкейге түйіп өскен азаматтың беделі биіктемесе, абыройы асқақтамаса, кемімек емес. Саналы ғұмырында өз жұмысын сапалы атқарып, елінің мақтанышына, жұртының арқасүйеріне айналған Бақытжан Сағынтаев ағамыз сөзіміздің айшықты дәлелі болса керек.

  «Бақытжан  маған үйленбек болып, ойындағысын айтқан кезде мамам мен жайында: «Қаланың қызы ғой, қазақшасы, қазақшылығы қалай екен?» деп жәй ғана сұрапты. Әйтпесе, «келін бақ, келмей жатып сөзін бақ» деп маған еш уақытта қырын қараған емес. Керісінше шыққан тегімді, жақсы ана мен, жақсы әкенің жемісі екенімді біліп, мәпелеп бақты.

  Бақытжан екеуміздің шаңырақ көтеруіміз отбасындағы ауыр бір кезеңге тап келді. Бірақ осы күндері бізден өткен бақытты ерлі-зайыпты жоқ деп айтып отырамын. Тіпті, біз дүрілдетіп той да жасаған жоқпыз. Атамыздың топырағы кеппей жатып, ұлан-асыр тойлатып жатқанды басы артық көрдік, екі жақ соған тоқтасты.

Мамам Бақытжанды ерекше жақсы көрді. Өзі Бақытжанға аяғы ауыр болған кезде дәрігерлер бала табуға тыйым салыпты. «Сөйткен Бақатайым  қазір бәріңді  асырап отыр.  Сендер  күн сайын таңертең тұрғанда осындай баланы дүниеге келтірген менің аяғыма жығылып, алғыс айтсаңдар да артық етпейді деп барлық береке бастауы өзі мен әкелері екенін астарлап жеткізетін. Жалпы менің өз басым «тілімнің тікенегі» бар: «Мамау, айтса бірге өскен бауырлары мен алдыңғы абысындарым айтсын. Сен ғой енді келін болып түстім. Бақытжанмен біраз жыл отасайын сосын көре жатармын» деп әзілге бұрамын. Сонда түк қабақ шытпайды. Келінімнің өзі тілге ұста,  аталары іске ұста» деп отыратын»,- дейді Бәкеңнің келіншегі, Құндызай әжейдің ерке келіні Ғалия енесі туралы естеліктерімен «Әулеттің асыл құндызы атты кітапта бөлісіп.

 Сартап сағыныштар мен есті естеліктерге толы осы бір жинақта Орынбасар Кемелова, Нұртілеу Бертаев, Таймас Сағынтаев, Күләсан — Наурызбекова, Гүлжиян Бабасова, Қыстаубай Зағынтаев, Гүлшат Тәттібаева, Ғалымжан Зағынтаев, Қарашаш Жұматаева бастаған осы бір үлгілі әулеттің ұлдары, келіндері, қыздары мен күйеубалалары Әбдірдей абыз қарияның азаматтық бейнесі, құндызайдай асыл знаның қазақ әйеліне тән биязылығы, нәзіктігі, жанының тазалығы, адалдығы туралы кесек-кесек ойларын іріпестен айтыпты. Осы бір ойлы сөздерді, пәлсапалы пайымдарды оқып отырып: «жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» деген сөздің мән-мазмұнына тағы да бір мәрте терең бойлай түскендей боласың.

  Жалпы, ұлт, ұрпақ тәрбиесі аталуы қасиетті ұғымдардың бәрі де ананың тәрбиесінен бастау аларсы сөзсіз. Қазақта. «Әке көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер» деген әдемі сөз бар. Сол сөз үлкен, өнегелі әулеттің ұйытқысы бола білген, жүрегі жақсылыққа, мейірімге, жанары шуаққа толы Құндызай әжейге қаратып айтылғандай ма деген де ойға шомасың.

 Жас балаларының текті ұрпақтың жалғасы болып өсуіне саналы ғұмырын арнаған Құндызай әжейдің өмірі — бүгінгі қыз келіншектердің қайсысына болсын, үлгі екені анық. Ерін қазақ әйеліне тән ибалықпен күтіп-баптаған, үлкенге ізетпен, кішіге құрметпен қараған кейуана — бізге кейде бүгінгі қазақ әйелдерінің эталоны секілді көрінетіні бар.

  Қазақы тәрбиеге қанығып өскен Сағынтаевтар әулетінің әрдайым тасы өрден табылсын. Ұлттық тәрбие қайнарынан сусындап өскен ұрпақтың алар асуы әрқашан ұшар биікте болсын.

Табиғат АБАИЛДАЕВ

Білім және өнер. — 2017. — №1-2. 

Берден Байқошқаров биігі

Берден Байкошқаровты алғаш көрген сәтте түсі сұсты, суык адам болып көрінген. Жо-жоқ, олай болмады. Дәл сол алғашқы кездескен сәттің өзінде ұзақ әңгімелескенбіз. Мен туып-өскен «Ойык» кеңшарын жақсы біледі екен. Институтты жаңадан бітірген жылдары біздің кеншарда гараж меңгерушісі, механнк болыпты. Әкемнің ағасы, ақындығымен Таласқа танымал болған Несіпбай көкемді жақсы танитын болып шықты. Басқаларға суык болса суық шығар. Өзіме сол сәттен шуағын төгіп, жақын тартқаны рас. Берден Байқошқаров өзінің туып-өскен Аманкедді (қазіргі Тамабек) ауылынан мешіт салдырып, оған қазақтың біртуар перзенті Дінмұхамед Қонаевтың атын берген: Осылайша, өзіне жанашыр болған ұлы адамға ұлкен сыйлық жасағанына бәріміз куә болғанымыз бар.

Берденнің балалығы соғыс жылдарына тап келді. Бәлкім бала болып, қатарларымен алқұн-жұлқын алысып ойнамаған да болар. Әкесі Байкошкар майданға кетті. Аман оралды. Әкесі елге келген соң аз ғана күн тынығып, еңбекке араласып кетті. Ұзамай колхоз төрағалығына сайланды. Байкошқар бастық болған жылы егін бітік шықты. Сол жылы гектарына 25 центнерден астық бастырылды. Жылқы саны 1200 басқа, қой-ешкі саны 25 мың басқа жетті. Осындай айрықша елеулі еңбек көрсеткіштері ұшін бірден ауылдың 6 еңбеккері Социалистік Еңбек Ері атанды. Олардың ішінде Байқошкар Мұсірәлиев те бар.

Сол Еңбек Ері атанған кайран әке «Менін он жасар Берден деген балам бар. Соған мұра етіп калдырар байлығымнын ең үлкені — адалдығым» деген екен. Берден Ақкелдегі мектепті күміс медалмен бітірді. Білімге күштар бала бірден Алматы ауыл шаруашылығы институтының механика факультетіне түсіп кетті. Білімдіге қайда да жол ашық кой. Ал Сәбира жеңгеміз болса кыздар институтына 1957 жылы келіп түскен екен. Ол кезде Берден болса ауыл шаруашылығы институтының 3- курсында оқитын. Бір жарым жыл бойы кездесіп сөйлесіп жүрді. Институтты бітірген бойда үйленіп, шаңырак көтереді. Студент досы, ақын Әбдірахман Асылбеков бұлардың тойына арнап «Жар-жар» әнінің жаңа мәтінін жазды. Осы мәтіндегі «Жар-жар» Берден мен Сәбираның үйлену тойында алғаш рет орындалды. Бұл — 1958 жылы болған еді.

Содан бері «Жар-жардың» бұл мәтіні мыңдаған жастардын шаңырак көтерген тойларында шырқалды.

Қолына диплом алысымен бірден Жамбылға тартты. Жүрегі алып ұшып облыстық ауыл шаруашылығы баскармасының табалдырығынан аттады. Баскарма бастығы кезекті іс сапармен жолға шығып кеткен екен. Оның кадр мәселесімен айналысатын орынбасары Гречухин деген жас жігіт орнынан табылды. Кезегі келіп, Гречухиннің кабинетіне беттеген Берденмен бейтаныс қартаңдау кісі бірге кірді. Бұл сол кезде Талас ауданының кұрамында болған «Қызыл октябрь» колхозы басқармасының төрағасы Байбатшаев екен. Гречухин жасқаншақтап отырып, сыпайы сөйлеген Берденге оң ықылас танытты. Тіпті оны Байбатшаевқа да жақсылап таныстырды.

Осылайша Берден «Қызыл октябрь» колхозынан бірақ шықты. МТМ меңгерушісі жұмысына белсене кірісті. Ұшымжардың бұзылып тұрған машина-тракторлары шетінен «оталып» қатарға қосыла бастады. Байбатшаев та үнемі жас маманды қолдап, демеу болып, жылы сөзін арнап жүрді.

«Ер туған жеріне» демей ме казақ. Арада бір жыл өткенде Талас ауданындағы «Ойық» совхозына оралды. Совхоздың сол кездегі директоры Әнуарбек Тәжімбетов жас маман-инженерді жылы қабылдады. Совхоздың механигі әрі машина-трактор жөндеу шеберханасының менгерушісі қызметін сеніп тапсырды.

Байкошқаровтың бұл қызметтегі тың ізденістері, еңбекқорлығы, табандылығы сол жылдардағы Талас, Сарысу аудандары бойынша аумактық өндірістік баскармасының бастығы Төребай Ақбозовтың назарына ілікті. Көп ұзамай мұны Ақбозов өзіне шакыртыпты да, бірден басқарманың бас ішженерлігіне ұсынды. Ал бұл қызметті аткарып жүрген Руденко деген кісі — ғылым кандидаты, әрі Социалистік Енбек Ері болатын. Бұл болса «Тым болмаса, бір жыл сол Руденкоға көмекші болайын, сосынғысын көре жатарсыз» деуге батылы жетті. Арада 3 ай өткенде Байқошқаров аумактық өндірістік басқармасының бас инженерлігіне тағайындалды. Көп ұзамай осы басқарма басшының орынбасарлығына жоғарылады.

1969 жылы ерте көктемде Талас ауданының «Кеңес» совхозына директорлық қызметке жіберілді. Бұл шаруашылықта 44 мың бас кой бар еді. 1968-69 жылдын «әйгілі» кысынан кейін 5700 бас ғана кой қалған. Байқошқаров алғашқы мақсаттарының бірі — мал басын өз төлінен еселеп көбейту болды. Жыддан жылға мал басы көбейе берді. Берден өзі де тыным таппайды, өзгеге де тыным бермейді. Мал шаруашылығына арнап 28 жаздық қора салдырды. Бұл іске Сыздык, Көбей, Нает, Бөкір секілді ел ағалары көмекке келді. «Юбилейный», «Бөлекқызыл» су коймаларын тұрғызды. «Юбилейныйға» 1,5 миллион, «Бөлеккызылға» 20 миллион текше метр су жинауға мүмкіндік туды. Совхоздың егіндік даласына, ауыл турғындарының бау-бақшалығына сылдырап су келді. Ал төрт тулік малдың басы 1969 жылғы деңгейге жетті.

1972 жылдың 12 желтоқсаны. Дәл осы күні Қазақстан Компартиясы Орталык Комитетінің бірінші хатшысы Дінмухамед Қонаевтың 60 жаска толған еді. Берден болса айтулы күннің карсанында Алматыға «Кеңес» совхозының тұрғындарына үйме-үй тораптық-құбырлык су жүйесі аркылы түщы су тартқызу ниетімен, соны жоспарға енгізу максатында Алматыға барған. 11 каңтар куні Республиканың Халыкка тұрмыстық қызмет көрсету министрінің бірінші орынбасары Атымтай Қисановтың қабылдауында болады. Айтқан шаруасын сол жерде шешіп берген Қисановтың:

-Қазактың болайын деп тұрған бір баласы екенсің. Алыс ауылдан елдің мәселесімен келіпсің. Бірінші хатшының ертең туған күні. Құттыктап шыкпайсың ба?- дегені.

Берден   болса   таң-тамаша.   Бірінші   хатшыға   қалай кіреді? Ол — кім. бұл Берденнің таңданысын сезген

Қисанов бірден Қонаевқа телефон соғып, жағдайды айтып, Берденге жол ашып берді. «Таңертең сағат 9-00 -де кабылдаймын» депті.

Ертеңше белгіленген уақыттан сәл ертерек барды. Қабылдау бөлмесінен Димекеңнің көмекшісі Дүйсетай Бекежановты да жолықтырды. Жүрегі қобалжулы. Қанша дегенмен, оңай ма? Екеуі 30 мннут әңгімелесті. Димекең Берденге оң кабақ таньтыпы. Кетерінде :

—    Берден, есіңде болсын, саған кабинетімнің де, үйімнің де есігі ашық,- деді. Берден үлкен кісінің алдынан коңілі көтеріліп, қуанып шықты.

1973 жылдың жазында мұны облыстык партия комитетінің бірінші хатшысы Хасан Бектұрғанов шақырып, Сарысу аудандык партия комитетінің екінші хатшысы кызметіне баратынын айтты. Сарысуда да сол еңбекқор қалпынан таңған жок. Мұнда да үлкен су қоймасының салынуына ықпал етті. Өзі басы-қасында жүрді. Ауданның үлкен-кішісіне түтел қадірлі болды.

Көп ұзамай Қордай ауданына әуелі аудандық атқару комитетінің төрағасы, араға 6 ай салып Қордай аудандык партия комитетінің бірішпі хатшысы болып сайланды. Қордай ауданын табаны күректей он жыл басқарды. Кеңседе отырып алмай, аяғына бірде керзі, бірде резіңке етік киіп, малшылар мен диқандардың арасында жүрді. Бұл ауданда да «Қарақоңыз» су қоймасын салдырды. «Өрікті» мал бордақылау алаңын ұйымдастырды, Қордай ауданы ұзақ жыл облыста көрсеткіштері бойынша бірінші орыннан тұспеді. Істің адамы, қашанда істің адамы. Сол Қордайда жүргеңде он жыл катарынан Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болды…

Берден көкенің кұдай коскан косағы Сәбира апамыз:

— Бердекең қайтыс боларынан аз ғана бұрын облыстык ардагерлер кеңесінін төрағасы Еркінбек Солтыбаев бастаған оншакты ел азаматтарын үйімізге қонак еткеңбіз. Бұл Бердекеннін облыска белгілі танымал кісілермен соңгы рет арка-жарқа сөйлесуі екен. Әлде жүрегі бірдеңені сезді ме? Сол жиында өте көңілді отырды. Әр нәрсені ақтарылып қозғады. Солтыбаев «Ойпырм -ай, Сіздін мұндай әңгімешіл екеніңізді білмеппін» деп таңқалып отырды. Бой жазғаны ма екен, сол жолы көп сырласып. көп сөйлесті. Облыстың Құрметті азаматы атағына ұсынылған еді. Үлгере алмады. Бердекеңнің қазасына облыс әкімі Кәрім Көкірекбаев орынбасарларымен бірге келіп, көңіл айтты. Облыс әкімінің бірінші орынбасары Бекболат Орынбеков жерлеу рәсімін ұйымдастыруға көп жәрдем етті. Елге сыйлы, танымал бауырлары тік тұрып кызмет жасады. Жаназаға жиналған халықта есеп болған жок. Осының барлығы елдің Бердекеңе деген құрметі, халыктың Берденді бағалағаны деп білемін. Бердекеңнің болмысы осындай еді,-деп ағынан жарылғаны бар бізге.

ТҮЙІН: Иә. Биік шыңдар аласармайды. Алатау деңгейлес биік адамдар да аласармайды. Олардың арасында халық үшін аянбай еңбек еткен ардақты ақсақал, Қордай ауданының Қурметті азаматы, ауыл шаруашылығы өндірісінің көрнекті ұйымдастырушы болган Берден Байқошқаровтың шоқтығы биік. Берден көтерілген белесті биік шыңга теңеуге болады. Сол шың басында Бердекең абыройлы жүрді. Шың басынан абыройлы түсе білді. Жоқ, ол кісі әлі де биікте, шыңның басында!

Берден Байқошқаровтың биігі аласармайды!

 Есет ДОСАЛЫ.

 Ғұмыр дария.— 2017. – 23 наурыз

Жазылбек ата өмірі: Белгілі, беймәлім беттер

         Жаз ата! Жазекең! Жазылбек Қуанышбаев! Осы бір есімді ауызға алғанда ырыс-байлықты тасқындатушы, барша шопандардың ұстазы болған, мал өсірудің шебері, қарапайым еңбек адамы, қазақтың қасиетті қара шалы, данагөй ақсақалы көз алдымызға келеді. «Мал өсірсең, қой өсір, табысы оның көл-көсір», дегенді қазақ халқы тектен текке айтпаған ғой. Шынында да еті бал, сүті шипа, жүні алтын қой өсірудің арқасында Жаз ата абырой биігіне көтеріліп, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері атанды. Осындай атақ алуына байланысты көзі тірісінде КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Бірлік селосында Жазатаның бюсті биік тұғырға орнатылды.

 Жақсымызды қадір тұтып, ел үшін еткен еңбегін үлгі еткеннен ұтылған жеріміз жоқ. Қазіргі ұрпақ үшін Жазыл­бек Қуанышбаев әлі де жұмбақ жан. Өйткені өзінің еңбегімен шопан кәсібінің абыройы мен даңқын асырып, мал шаруашылығы тарихында өшпес із қалдырған баба туралы айтатын дүние көп. Осы мақсатпен Жазекеңнің 120 жылдығы қарсаңында Мойынқұм ауданына арнайы іссапармен шығып, алғашқы бас тіреген жеріміз шопаната атындағы мұражай үйі болды. Ауылдың қақ ортасында орналасқан бұл мәдени орынға Жазатаның келіні, егіздің сы­ңары Тойшыбай ағамыздың жары Ләйла Қожагелдиева басшылық етіп отыр.

1. Оқимын деген баланың бетін қақпаған

– Бұл музей 1973 жылдан бері халық­қа қызмет етіп келеді, – дейді бізбен әңгі­месінде Ләйла. – 1986 жылдан бас­тап атамның атымен, яғни Жазылбек Қуа­ныш­баев есімімен аталды. 2010 жылдан бері осында директор болып жұмыс істеймін. Музей 5 бөлімнен тұрады. 6325 жәдігер жинақталған. Оның ішінде атам өз өмірінде тұтынған заттарының саны 90-нан асады. 8 адам жұмыс істейміз.

Биыл Жазылбек Қуанышбаевтың 120 жылдық мерейтойы қарсаңында шопа­н атаның еңбегін, өмір жолын түсін­діріп, кейінгі ұрпаққа үлгі ету мақса­тында көрмелер, ашық сабақтар ұйым­дастыруды жоспарлап отырмыз. Мойын­құм аудандық әкімдігі де мерей­тойға арналған іс-шараларға көмек­тесуге уәде берді. Бұрын жыл сайын Шопан ата атындағы қазақша күрес­тен рес­публикалық турнир өтетін. Жасыра­тыны жоқ, соңғы жылдары демеуші болмағандықтан тоқтап қалды. Негізі аудандық спорт бөлімінің жоспарына енген, бірақ соңғы жылдары бірде ұйымдастырушы, бірде демеуші жоқ деп өтпей қалып жүр.

Әрине, атақты шопан туралы, ол кісінің еңбегі, жетістігі, кісілік қасиеті, жеке өмірі өте көп жазылды. Ата өз кіндігінен бала көрмей, жетпіс жасқа келгенде бәйбішесінен рұқсат сұрап, екінші мәрте үйленіп, егіз бала дүниеге келгені, олардың есімдерін Қойшыбай мен Тойшыбай деп қойғаны туралы жағдайға қалың оқырман жақсы қанық деп ойлаймын. Бұл қуанышты күн – 1967 жылдың 27 наурызы болатын. Бірінші болып дүние есігін ашқан Қойшыбайды анасы Әлімхан ана бәйбіше Жайшыбаланың бауырына салған. «Мына бала сіздің балаңыз болсын», деп оң қолымен ұсынғанда Жайшыбала апамыз егіліп жылап жіберген көрінеді. Содан кейін Қойшыбай өз анасының сүтін де ембеген, сол күйі үлкен апаның қолында өседі. Дүниеге әкелген анасын ешқашан шешем деп айтқан емес.

Көзі көргендер егіздердің дүниеге келу арасы үш сағат деп айтады. Той­шыбайды кіші апамыз Әлімхан бағып, сол кісінің тәрбиесінде болған. Атамыз жайлауға шықса да, ауылға келсе де екі үй болып отырған екен. 80-ші жылдары Үкімет атамыздың еңбегін ескеріп, аудан орталығынан үлкен үй салып береді. Сол үйде тұрған екі апаның ауызбірлігі, татулығы ерекше еді. Құдды бір апалы-сіңлілер сияқты сыйласып, шүйіркелесіп, өте жақсы араласты. Тіпті, бір-бірінсіз ас ішпейтін. Егер біреуі бір жаққа кетсе, екіншісі: «Сол келсін, күте тұрайық, сосын шай ішерміз», деп алаңдап отыратын. Келін болып үлкен апаммен 10 жыл, кіші апаммен 21 жыл бірге тұрдым. Екі кісінің татулығы бүкіл өміріме үлгі болды. Келіндерін айналып-толғанып, шаң жуытпай отырушы еді. Әсіресе, сәбилі болып үйге келгенімде екі апамыз да құрақ ұшып, өте жақсы күтім жасады.

Ал мына жайтты есіме алған сайын күліп аламын… Екі апамыз бір ша­ңы­рақта тату-тәтті тұрғанымен, бер­тінге дейін балаларға келгенде бөлектеніп шыға келетін. Екі ұл 8-сыныпта оқып жүргенде күрес секциясына қатысқан екен. Бір күні үйге мектептен біреу телефон шалып: «Қайсысы екенін білмеймін, бірақ балаңыздың біреуі «аяғым» деп жылап жатыр, бақайы шығып кеткен сияқты… Ата естісе бәрімізді құртатын болды-ау…» деп тұтқаны қоя салыпты. Телефонды кіші апам көтерген ғой. Шынында егіз ұл бір-бірінен айнымайды. Мұны естіген кіші апамыз мектепке жетіп барыпты. Сөйтсе, аяғы мертіккен үлкен апамыздың баласы Қойшыбай екен. Бала шыңғырып кілемнің үстінде жылап жатса керек. Мұны көрген апамыз: «Ойбүй, менің емес, ана кісінің баласы екен ғой», деп тайып тұрыпты. Үйге кеп үлкен апаға «Менің балам ба десем, сіздің балаңыз екен ғой. Барыңыз, балаңыз жылап жатыр», депті жарықтық. Екі апаның осындай қызықтары туралы әңгіме көп… Үлкен апамыз Жайшыбала 2000 жылы, кіші апамыз Әлімхан 2011 жылы қайтыс болды.

– Әрине, Жаз атаның отбасы туралы, кейінгі ұрпағы туралы біраз жазылды. Әйтсе де соның ішінде Қойшы­бай мен Тойшыбайдың үйлен­гендерін әркім әртүрлі айтады…

– Атамыз көпті көрген көнекөз, ескі­лікті, қазақтың салт-дәстүріне қанып өскен адам болған ғой. Қойшыбай мен Тойшыбай 7-сыныпта оқып жүргенде Шу ауданының орталығы Төле би ауы­лында тұратын, үлкен апаның нағашы­лары болып келетін бір үйдің егіз қыз­дарына жеті бие беріп, құда түсіп қойған екен. Ол қыздар да бұлармен жас­ты болған. «10-сыныпты бітіріп, егіздерді үй­лендіріп, төртеуін бірге оқуға жібе­реміз», деп армандапты атамыз. Бірақ, өмір ғой… Адам өз тағдырынан алшақтап қайда кетсін?!. Мектеп бітірген екі бала да «әзір үйленбейміз» деп оқуға түсіп кетеді. Кейіннен Тойшыбай әскерге кеткен. Негізі Қойшыбай ҚазПИ-дің тарих факультетін, менің жолдасым заң факультетін тәмамдаған. Жолдасым айтады: «1986 жылы әскерде жүрген маған: «Әкеңнің 90 жылдығы болады», деген жеделхат келді. Бұл кезде Саратов қаласында болатынмын. Әскери бөлім он күнге демалыс берді. Оның алты күні ары-бері жолға кетті. 1986 жылы тамыздың 29-ында әкемнің 90 жылдығы өтті. Қыркүйектің 1-і күні кешкі авто­бус­­пен жолға шығамын деп отырғанмын. Сол күні кешкі бес жарымда әкем қайтыс болды. Аудандық әскери комиссариат менің демалысымды тағы он күнге созып берді», деп.

Сонымен, ата 1986 жылы қайтыс бо­лып, екі жылдан кейін Қойшыбай баяғы егіздің сыңарын алды. Ата-анасы егіз қыздардың есімдерін Жарқынай, Алты­най деп қойған екен. Жарқынайды қара шаңыраққа келін етіп түсірген күні бүкіл ағайындар жиналып, Тойшыбайды да үгіттейді. «Екеулеріңнің тойларыңды бірге істейік, сен де үйлен, егіздің сыңары Алтынайды ал», деп. Тіпті, бұл іске үлкен қызметтегі кісілердің өздері де араласады. Бірақ, Тойшыбай көнбей қойыпты. Арада бір ай өткен соң Қойшыбайдың үйлену тойы болады. Ауылдың тойы кеш­кі тоғыздарда басталады емес пе? Үлкен­дер Тойшыбайды шақырып: «Әлі де үлгересің, екінші қызды барып алып кел», деп оны ортаға алыпты. Бірақ бұл алған бетінен қайтпаған.

– Иә, Тойшыбайдың тағдыр жолы өзіңізбен тоғысты. Әйтсе де екеулеріңіз қалай қалай таныстыңыздар? Сіз бұл отбасыны бұрыннан білетін бе едіңіз?

– Менің де туған жерім – Мойынқұм ауданы, Бірлік ауылы. Мектептен кейін екі жылдық училищені бітіріп, аудандық білім бөлімінде жұмыс істеп жүрген кезім болатын. Бірде қасымдағы құрбым: «Кешке киноға барайықшы» деген өтініш айтты. Жұма күні ауылға қайтып, жексенбі күні кешке орталыққа оралып жүрген мен басында киноға баруға қиналған сияқты едім. Бірақ, тағдырдың жазуы ғой, Тойшыбаймен танысуыма сол қыз бен кино себепкер болды. Бұл Жазылбек атаның қайтыс болған, Тойшыбай қолдағы малды бағамын, қара шаңыраққа ие боламын деп оқуынан академиялық демалыс алып келген кезі екен. Әйтсе де атаның есімі ел ішінде дүрілдеп тұрған шағы ғой. «Егіз ұлына егіз қызды айттырып қойыпты», деген әңгімені де естігенмін. Содан Тойшыбай қыр соңыма түсті. Жұмысыма түсте де келеді, кешке де келеді. Бір жағы ұяласың. Кабинетке кеп отырып алатын. Осылайша бір жыл өтті. Ақыры 1990 жылы шаңырақ құрдық.

– Бүгінде Қойшыбай да, Тойшыбай да ердің жасы елуге жақындап қа­лып­ты. Қазіргі тіршіліктеріңіз қалай?

– Қойшыбайдың да, Тойшыбайдың да екі ұлы бар. Атамның 100 жылдық мерейтойында сол кездегі облыс әкімі Тараздан 4 бөлмелі пәтер сыйлаған бо­латын. Содан кейін Қойшыбай енші­сін алып, облыс орталығына көшіп кетті. Атамыз армандап кеткендіктен олар үлкен баласының есімін Арман деп қой­ған. Кейінгі ұлда­рының есімі – Абзал, жұмыс істейді. Біздің үлке­німіз Еркебұлан Алматыдағы Д.Қонаев атын­дағы университеттің заң факультетінің магистратурасын бітіріп, қазір тестке дайындалуда. Кіші ұлымыз Нұрлан ТарМУ-ді информатика мамандығы бойынша бітіріп жатыр. 2015 жылы Еркебұлан шаңырақ көтерді. Қаратау қаласынан Бекзада есімді келін түсірдік. Ол да жоғары білімді заңгер. Осы келін босағамызды оң аяғымен аттағанда атам есіме түсті. Ол кісі қызын емес, алдымен құдасын таңдап, жақсы отбасының қыздары да тәрбиелі, иманжүзді, ибалы болатынына бек сенімді болған шығар. Бірақ қазіргі жастардың дәстүрі бөлек. «Қандай үйдің қызын аламыз, қандай адамдармен құда боламыз», деген уайым болып, кезінде атамның да осындай ой кешкеніне кү­мәнім қалмады. Аллаға шүкіршілік, бәрі сәті­мен жүзеге асты. Қойшыбай үл­кен апа­ның баласы болғандықтан келін түсірерде арнайы барып, рұқсат сұра­дық. Рұқ­саттарын беріп, баламыз үйленді.

Мамандығы заңгер Тойшыбай аудан­дық ішкі істер бөлімінде кезекші боп жұмыс істеп, 45 жасқа толғанда құрметті демалысқа шықты. Қазір Хантаудағы цемент зауытының қоймасында еңбек етеді. Қойшыбай Алматы қаласында тұ­ра­ды. Өзінің отбасылық бизнесі бар. Әйелі екеуі сонымен айналысады. Айт­пақшы абысынымның сыңары ­Алты­н­ай біз үйленгеннен кейін көп ұзамай Шу ауда­нындағы Белбасар ауылының бір жі­гітіне тұрмысқа шықты. Өте жақ­сы ара­ласып тұрамыз. Өткенде келін түсіріп, той жасағанда күйеуі екеуі келіп, көмектесіп, шапқылап жүрді.

– Қартайғанда көрген егіз ұл әкесі сияқты малсақ, шаруақор ма? Жалпы атакәсіпті жалғастыруға құлықтары болды ма?

– Атамыз өте сабырлы, тұйық, бір-ақ кесіп айтатын, көп сөйлемейтін кісі болған екен. Бұл жағынан келгенде екі ұл да әкелеріне тартқан. Негізі атамыз балаларын қатал ұстапты. Жолдасымның айтуына қарағанда: «70 жасымда көрген балаларым еді», деп еркелетпеген. Кейде көңіл-күйі жақсы кезде, дастарқан басында отырғанда екі баланың басынан сипап қана қояды екен. Бар еркелеткені сол. Ал апаларымыз бертінге дейін жаңа туған бала құсатып екеуін өбектеп отырушы еді. Шынын айту керек, екі ұлдың да мал бағуға, атакәсіпті жалғас­тыруға икемдері болмады. Қайбір жылы малдың бәрін сатып, қалаға көшеміз деп, қайтадан басын құрастыра алмай, қиналған кездеріміз де болды. Қазақта: «Әкенің малы балаға мал болмайды», деген сөз тегін айтылмаған екен. Қойшыбай да, Тойшыбай да өте адал, өте момын жандар. Өмірі кісі алдына шаруа айтып барған емес. Ұялады, намыстанады. «Атақты адамның баласымыз», деп кеуде ұрмайды. Өздерінің адал еңбектерімен, өздерінің бейнеттерімен қарапайым ғана тұрмыс кешіп келеді.

– Екі ене, екі келін бір шаңырақта тату-тәтті тұрдыңыздар. Әйел адам­ның әңгімесі бітпейді деген бар, ене­леріңіз өткен күндерден қандай естелік­тер айтушы еді?

– Әрине, атамыздың көзі тірісінде қонақжай шаңырағына небір ақын-жазушылар, әртістер, атақты адамдар көп келген ғой. Нұрғиса Тілендиев: «Бір пер­­зентке зар болып жүрмін», деп ата­ның батасын алып кеткен екен. Екі апа­­ның айтуына қарағанда, ата­ның қам­қорлығын көргендер өте көп бол­ған. Жетім-жесірге көп көмектескен. Оқи­мын деген баланың бетін қақпаған ғой.

2. Жазылбек атаның тағы  бір ұлы болған ба?

Осы Мойынқұм сапары кезінде қо­лы­мызға бір мақала түсіп, онда жазыл­ған дүниелерге аң-таң қалдық. Бір жағы солардың сырын, құпиясын білуге құмартып, мақала авторымен жолығуға асықтық. Ол 2011 жылдың 29 наурызында аудандық «Мойынқұм таңы» газетінде жарияланыпты. «Әкем жайлы айтсам» деп аталатын шағын мақаланың авторы Бейбіт Қуанышбаев деген азамат екен. Онда автор өзінің Жазылбек Қуанышбаевтың үлкен баласы екенін тайға таңба басқандай етіп айқын жазады. Апыр-ау, біз білетін Жазекеңнің екі-ақ баласы бар емес пе? Қойшыбай мен Тойшыбай. Бұған дейін баспасөз бет­терінде Жазекең туралы қаншама дү­ние­лер жазылды. Неге біреуінде Бейбіт Қуа­нышбаевтың есімі аталмайды?

Мойынқұм ауданының Жамбыл ауылында тұратын Бейбіт Қуанышбаевтың үйінің табалдырығын осындай дүдәмал оймен әрі-сәрі боп аттағанымыз рас. Үй­дегілер өте жылы қарсы алды. Бей­біт ағамыз да, Пернекүл жеңгеміз де қо­нақ­шыл жандар екен. Әңгіме бірден қыза жөнелді. Әрине, «Жазылбектің туған баласымын» деп айта салу оңай. Оны барлық жағынан дәлелдеу қажет емес пе? Сондықтан, ұят та болса аға­ның құ­жаттарын сұрадық. Көрсетті. Иә, шы­нында да жеке куәлікте де, туу тура­лы куәлік, яғни «метіркеде» де «Бей­біт Жазылбекович Қуанышбаев» деп анық жазылыпты. Енді бұл кісінің Жаз атаның баласы екеніне күмәніміз қалмады.

– Мен 1951 жылы қазіргі Мойынқұм ауданы, Кеңес ауылында дүниеге келдім, – дейді Бейбіт Жазылбекұлы. – Әкем – Жазылбек, анам – Жайшыбала. Айдарлы ауылындағы Жиделі көшесінде тұрдық. 1966 жылы атамыз зейнеткерлікке шы­ғып, таяғын М.Бидасбаев деген жас шо­панға тапсырды. Ол кісінің көзі тірі, қазір сол Айдарлыда тұрады. Жазекеңнің зейнетке шығып, жас шопандарға ақ жол тілегенін кезінде телевидение де түсірген. Сол жылы Бірлік ауылына көшіп келдік. Мойынқұм ауданын 25 жыл басқарған бірінші хатшы Айтбай Назарбеков әкемнің ұзақ жылғы жемісті еңбегін құрметтеп, арнайы үй салдырып берді. Одан 1970 жылы Жазекең атақонысымыз, жұртымыз, ата-бабамыздың тұрған жері, ағайын-туыстың ортасына барамын деп Жамбыл ауылына қоныс аударды. Бұл үйде 1979 жылға дейін тұрды. Кейіннен аудан орталығына көшті. Кетерінде: «Қарашаңырақ осы. Осыған сен ие бол, балам», деп мені мына үйге қалдырып, батасын берді. Ол кезде мен үйленіп, келіншегім үлкен ұлыма босанған еді.

Зейнеткерлікке шыққаннан кейін де әкем қол қусырып отырмады. Жазыл­бекшілер мектебімен айналысып әрі Қазақ ССР Ауыл шаруашылығы ми­нистрлігінің қой шаруашылығы жөніндегі инспекторлығы қызметін қоғамдық не­гізде атқарды. Айтпақшы еліміздің энциклопедиясында: «Мойынқұмда Ж.Қуанышбаев атын­дағы мектеп бар», деген жолдар бар. Бірақ ауданда ол кісінің атында еш­қан­дай мектеп жоқ. Бұл бір кездері құрыл­ған «Жазылбек мектебі» ұйымын жоғарыдағылар кәдімгі орта мектеп деп түсініп, солай деп жазып жіберсе керек.

Жазылбек әкем анамыз Жайшы­ба­ланы 1945 жылы құда түсіп алған екен. Анам Шу ауданы, қазіргі Төле би ауылының қызы болатын. Ол кісі 1948 жылы алғаш­қы Социалистік Еңбек Ері атағын алғанда Айдарлы ауылында үлкен той болыпты. Сол кездері Мойынқұм Көктерек ауданы деп аталған екен. Орталығы – Бірлік ауылы, аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы Шорабеков деген кісі болыпты. Кеңес колхозының төрағасы – Әшім Тоқсейітов. Бүкіл өмірін ұстаздыққа арнаған Ізтілеу Орынбасаров деген ағамыз сол күндерді еске алып, маған талай рет әңгіме қып айтқан еді. «Менің ол кезде жасым 18-де болатын. Мектепке жаңадан мұғалім болып кірген кезім. Тойға делегаттардың бәрі атпен келді. Автомашина деген атымен жоқ кез. Олардың аттарын байлап, өздерін киіз үйлерге кіргізіп, күтіп, қызмет жасадым. Жеңіл автомашина тек аудан басшысы Шорабековте ғана болды», деуші еді Ізтілеу ағамыз өткен күндерді еске алып.

Аудан басшысы атамыздың астына ақбоз ат мінгізіп, үлкен сый-құрмет жасайды. Осы үлкен оқиғадан кейін 10 жыл өткенде, яғни, 1958 жылы әке­міз Жазылбек Қуанышбаев рес­публика тарихында тұңғыш рет екінші мәрте Социалистік Еңбек Ері атағын алды. Менің жасым сол кезде жетіде болатын. Бала болсам да кейбір жайттар есімде қалыпты. Ол жылдары Көктерек ауданын Қайназаров деген кісі басқаратын еді. Кеңес ауылының Шу өзені жағасында той өтті. Орасан еңбегі үшін облыстың сол кездегі басшысы Асанбай Асқаров «Газ-69» көлігін сыйға тартты. Бұл Мойынқұмдағы алғашқы жекеге берілген машина болатын.

Одан кейін Шу өзенінің жағасында үлкен ат бәйге болғаны есімде қалды. Оған Көктерек және Шу ауданының сәйгүліктері қатысты. Бізге жақын ағайын, ағамыз боп келетін Бақдәулет Төлебеков өзінің қаракер атымен бірінші келіп, бас жүлдені жеңіп алды.

Тағы бір есімде қалғаны… 8 жастамын, бірінші сыныпқа барған кезім. «Казахстанская правда» газетінен келген Ско­робогатов деген бір тілші, қасында тағы бір әйел бар, Жазекең екеумізді су­ретке түсірді. Әкем дастарқанның ше­тінде жастыққа жантайып жатыр, мен қа­ламмен қағаз бетін шимайлаудамын. Ол кезде суретке түсіру дегенді жақ­сы білмейміз. Ауылдағылардың бәрі қызық көріп, жиналып, екі тілші әкем екеуі­мізді киіндіріп, дайындап, бірнеше рет суретке түсіргені есімде қалыпты. Солар кейін «Самородок Коктерека» деген шағын кітапша шығарыпты. Қа­расам, ішінде баяғы әкем екеуміз түскен фото бар екен. Кейіннен үлкейтіп алдым.

Кеңес Одағы кезіндегі заң бойынша еңбеккер екінші Алтын Жұлдызын алатын болса, оның туған жеріне ескерткіш орнатылады екен. Жазекеңе ескерткіш 1960 жылдың мамыр айында ашылды. Ол жылдары Жамбыл облысын Асанбай Асқаров басқарып тұрған болатын. Сол кісінің өзі жиынға арнайы келді. Жиналысты ашып, лентаны қиған Асанбай Асқаров Жайшыбала апамызға бұрылып: «Құрметті жеңгей, Жазекең қандай еңбек сіңірсе, сіз де сондай еңбек сіңірдіңіз. Тіпті, артық еңбек сіңірдіңіз», деп ризашылығын білдірді. Шынында, Жайшыбала анам әкеме лайықты жар, көмекші бола біл­ген адам. Өте қонақ­жай кісі еді. Қан­дай қонақ болса да ренжіп, қабақ шытпайтын. Қай уақытта болсын дас­­тарқаны кеңінен жайылып тұратын.

Айтпақшы, оның алдында мү­­­­сін­шілер кеп Жазе­кеңнің мүсінін жасады. Бір ай біздің үйде жатып, алдымен балшық ар­қы­лы бейнеледі. Кәдімгі сары балшық­тан… Ол кезде киіз үйде тұрамыз, Жазе­кең­­ді күні бойы үстелге отырғызып қоя­тын.

Бір жылы көктемгі каникулда ойнап жүріп, байқамай сіріңке шағып, төлдету қораларының өртеніп кетуіне себепкер болдым. Зәрем ұшып, алды-артыма қарамай қашып, шидің арасында тығылып отырғанда әкем өзі атқа мініп іздеп, тауып алды. Жалпы, Жазекең тұйық, алайда ашуы қатты кісі еді. Менің қатты қорыққанымды байқап: «Қорықпа, балам. Бейбітжан, келе ғой, атқа мін», деп алдына мінгізіп, үйге алып келді. Біздің қыстау Сұңқардың кіре берісінде орналасқан болатын. Сол кездегі атақты қойшылардың бірі, Ленин орденді Тыныштыбай Ахметжанов біздің көршіміз болды.

Бір күні қыстауға жер-көкті гүріл­детіп тікұшақ келіп қонды. Ондай ғажапты сол кезде бірінші рет көруім. Кейіннен білдім, әкем партияның ХХІ съезіне делегат болып сайланған екен. Соған байланысты облыс басшысы тікұшақты арнайы жіберіпті.

Әкеміздің көп адамдарға шарапаты тиді. Жағдайы жоқ, тұрмысы нашар жандарға көмектесті, талай баланы оқуға түсірді. Оқу бітіріп келген олардың жұмысқа орналасуына септігі тиді. Содан кейін өзінің шәкірттерін дайындау мәселесіне көп көңіл бөлді. Ең бірінші Ділдәш Итбасова деген апамызды үйретті. Кейін ол кісі де Еңбек Ері атағын алды. Сондай-ақ, «Көктөбе» сов­хозында Құдайберген Біртаев, Шоман Шәріпбаев деген шәкірттері Еңбек Ері атақтарын алды.

Әкем мені де оқуға апарды. Мені ғана емес, сол жылы Мойынқұмнан үш баланы бірдей апарды. Ол кезде ҚазМУ-дің ректоры Жолдасбеков екен. Мені профессор Ермеков деген ағайға тапсырды. Емтихан кезінде менің Жазылбектің баласы екенімді мұғалімдердің бәрі біліп отырды. Содан оқуға түстім. Бірақ бір жылдай оқығаннан кейін ауырып қалдым. Одан кейін қайтып жалғастырмадым. Қара­пайым жұмыс істедім. 1976 жылы үйлендім. Келіншегім Пернекүл осы ауыл­дың қызы. Алланың берген үш ұлы бар. Үлкені – шахтер, ортаншысы Ақба­қайдағы әкімдікте маман, кіші балам – өнер жолында. Немерелер сүйіп отыр­мыз. Соңымнан ерген Қойшыбай, Той­шыбай бауырларым бар.

Әкемнің көзіндей болған бұл қара шаңырақта қазақтың небір атпал азаматтары қонақ болды. Ғабит Мүсірепов пен Еркеғали Рахмадиевтің қонақ болғаны әлі күнге есімде. Аң аулауға шығып, Жазекең олармен бірге жүрді. Соңында аудан басшысы Ғабит Мүсіреповке ат мінгізіп, құрметтеп шығарып салды.

Әкеміздің әкесі Қуанышбай Мойын­құмның төменгі жағында, Бетпақдалада дүниеге келген екен. Үлкендердің айтуы­­на қарағанда өнерге жақын, домбы­ра тар­тып, ән айтатын, ақын адам болыпты. Қуанышбай бабамыздың әйелі Айткүл Жетісу жақтың қызы болған.

… Міне, құрметті оқырман, біз Бейбіт Жазылбекұлының айтқан әңгімесін сол күйінде жариялап отырмыз. Бірақ біз қанша қазбалап сұрасақ та Бейбіт аға біздің: «Сіз неге осы уақытқа дейін көрінбедіңіз? Ел Жаз атаның баласы екеу-ақ, Қойшыбай мен Тойшыбай деп білді. Сіздің есіміңіз еш жерде аталмайды ғой…» деген сұрағымызға ашылып жауап бермеді. «Мен қарапайым адам болдым, қарапайым өмір сүрдім. Міне, Жазылбек әкемнің қарашаңырағында түтінін түтетіп отырмын. Құжаттарымда соның баласы екенім анық жазылған. Бұдан басқа қандай дәлел керек?» дегеннен арыға бармады. Көкейде күдік қалмас үшін Таразға келгеннен соң Мойынқұм ауданының біраз үлкендерімен, Қуанышбаевтар отбасымен жақсы араласып жүрген жандармен телефон арқылы сөйлестік. «Бейбіт – Жазылбектің ағасы Темірбектен тараған Иманқұлдың баласы. Иманқұлдың ұл-қыздары көп болған. Жазекең баласы болмағаннан кейін ырымдап асырап алған. Атаның ақжолтай болсын деген арманы орындалып, кейін Бейбіттің соңынан Қойшыбай мен Тойшыбай ілесті. Бейбіт Жазылбектің бауырында өсіп, соның баласындай сіңіп, бүгінде атаның қарашаңырағына ие болып отырғаны рас», деген де әңгімені естідік. Жалпы қазақта ырымдап бала асырап алу дәстүрі ежелден болған. Оны үлкендер жақсы біледі. Және ондай ақжолтай баланы «бөтенсің» деп айтудың өзі күнә. Тылсым дүние талай құпиясын ішіне бүгіп тұр емес пе? Соңғы жылдары Бауыржан Момышұлының қызы, Оралхан Бөкеевтің бауыры табылып, ел сүйінші сұрап жатыр. Бұл жағынан келгенде Жазылбек Қуанышбаевтың тағы бір баласы табылды десек, артық емес. «Адам ұрпағымен мың жасайды», деген. Жаз атаның үрім-бұтағы көбейіп, Алланың шапағатына бөлене берсін!

Оралхан ДӘУІТ,

Жамбыл облысы,

Мойынқұм ауданы.

Егемен Қазақстан – 2016. – 11 наурыз(№46). – 9 б.

Тігін фабрикасының тіршілігі қауырт. Кәсіпкер — Бағдат Майлыбаева

 Таразда әйелдерге арналған қазіргі заманғы сән үлгісінде киім тігетін фабрика барын көпшілік біле бермейтіні анық. Сол жерге барып көргенше, онда үлкен іс қолға алынып, ауқымды жұмыс жүргізіліп жатқанынан біз де бейхабар болдық. Ғимаратқа кіргенде құдды бір фабрикаға немесе үлкен бір дүкенге емес, зәулім сарайға кіргендей сезінгеніміз рас. Беймарал қалағаныңды киіп көріп, арасында демалып, шай ішіп алуға да мүмкіндік жасалған. Бұл әмбебап ғимараттың ішінде киім тігетін фабрика, дүкен, сонымен қатар ерлерге және әйелдерге арналған сұлулық салоны орналасқан. Жеке кәсіпкер Бағдат Майлыбаева «Bakonya» М.В.А сән фабрикасының ашқанда – өңірден шығарған әйелдер киімін қазақстандық брендке айналдыруды мақсат тұтыпты.

Іскер келіншектің ілкімді ісімен жақын танысқаннан кейін бұл Жамбыл жерінде жеңіл өнеркәсіпті дамытуға серпін беретін бірегей жоба болады деген ой келді. Өйткені кәсіпкер осы іске бар ынтасымен кіріскені көрініп-ақ тұр. Ең бастысы кәсіп ашуда қажет ететін барлық факторлар ескерілген. Ғимараттың қала орталығында орналасуы, нарықтағы сапалы өнімге деген сұраныс, соның ішінде тауар құрамындағы синтетикасы аз маталарды қолдану сияқты талаптар назарға алынған. Әйтсе де осының бәрін іске асырғанымен бұның табыс әкелуіне әлі біршама уақыт қажет. Кәсіпкер соған қарамастан үлкен тәуекелге барып, жеке өзі инвестиция салып отыр.

– Бұл істі бастарда көп ойланған жоқпын. Көптеген кәсіпкерлер алдымен бизнес жоспарын мұқият зерделеп, одан қаншалықты пайда түсетінін есептеп жатады. Ал мен бірден тәуекел еттім. 24 жасымнан кәсіппен айналысып келемін. 1998 жылдары күрделі кезеңде ең бірініші кафе аштым. Қиындық мені шыңдай түсті. Одан кейін бірнеше кәсіпті бастап, оны ілгері дамыттық. Оның ішіндегі әлеуметтік кәсіптерім маған көп табыс әкелмесе де, ешқайсысын орта жолдан тоқтатқан жоқпын. Өйткені ол менің жүрегіме өте жақын, — дейді кәсіпкер.

Ол бұл кәсіпті ашпай тұрып, киім тігуді бір жыл бұрын бастаған екен. Қанша тігін машинасы, құрал-жабдықтар, мата түрлері, жұмыс күші қажет екенін зерттеп, қандай сән үлгілеріне сұраныс барын ескере келе осы істі бастаған. Бағдат Майлыбаева тапсырысты орындарда шығармашылықпен жұмыс істейтін, киімнің салтанатты шаралармен қатар күнделікті кигенге лайық болуына аса мән беретінін айтады. Мәселен көбісі көйлекті шифон матадан тіксе, ол оны астарына пайдаланады. Себебі киімді киген кезде денеге жағымды болуына үлкен мән береді екен. Ол қымбатқа түскенімен тиімді көрінеді. Халықтың жағдайын ескерген кәсіпкер сапасы жоғары тауарларын қолжетімді бағада қойған.

Кезінде кәсіпкерге тігін фабрикасын үлкен мегаполис саналатын Алматы, Астана қалаларында ашуды ұсынғандар болыпты. Бірақ оны туған жерге деген патриоттық сезімі жеңіп, бұл істі Таразда бастап отыр. Өнеркәсіптің дамуы экономикаға пайда әкелетіні әлемдік тәжірибеде дәлелденген. Дерекке көз жүгіртсек, Еуропада инвестицияның 65 пайызы осы салаға тиесілі.

– Бүгінде киім сататын дүкендер өте көп. Бірақ көп жағдайда тұтынушылар тауардың сапасына мән бермейді. Талап етпейді. Ал біз осында тігеміз, егер алушыға ұнамай жатса, қайтадан әкелуіне болады. Әрбір тігісіне дейін мән береміз. Түркиядан, Қытайдан, Бішкектен киім әкелген өте тиімді негізі. Бірақ сапасына келгенде ешкім жауапкершілікті мойнына алмайды, – дейді ол.

Бүгінде өндіріспен айналысқысы келетіндер баршылық. Бірақ істің көзін тауып, кәсібін дөңгелетіп алып кететіндер аз. Мәселен жеңіл өнеркәсіп терең зерттеуді қажет етеді. Бұл салада нарықтағы сұраныспен қатар сапаға мән беру керек. «Арзанның сорпасы татымас» дегендей, арзан, сапасыз киімдер аллергиялық аурулар да туғызуы мүмкін.
Ол өндірісте қолданылатын матаны, оған қажетті жабдықтардың бәрін өзі БАӘ-дан, Гуанчжоудан, Бішкектен және өзіміздің Тараздан да алатынын айтады. «Фурнитура бұйымды әшекейлеу және киім киген кезде қолайлы болу үшін қолданылады. Бұл салада ең қиыны осы. Матаны өзім таңдап, оның сапасына ерекше көңіл бөлемін. Оған көбіне қызым көмектеседі. Үлгілерін де екеуміз қарастырамыз. Дизайндарын өзім ойластырамын» – дейді бүгінде 30 адамды жұмыспен қамтып отырған кәсіпкер.

Камила БОРАШОВА

Ақ жол. – 2018. – 20 наурыз 

Қайраткер. Ардагер. Азамат / Алпысбай Смайылұлы Смайылов

 Адамның кім екенін танытатын – өмір жолындағы еңбегі. Ал өмір адамға сынақ болып келеді. Сол сынақтан сүрінбей өтіп, ақырын жүріп, анық басқан, саналы ғұмырын ел болашағы үшін сарп еткен, барша жанға таза тілек тілейтін, қазақтың даласындай кең жүректі азаматтың бірі – жеті асқардың биігіне инабатты, парасатты, иманды жан ретінде жеткен Тараз қаласының төл тумасы Смайылов Алпысбай Смайылұлы десек, онымыз артық айтқандық болмас еді.

1950 жылы 2 маусымда дүниеге келген Алпысбай Смайылұлының балалық-балдаурен шағы Ұлы Отан соғысының басылған кезеңінде өтті. Халықтың Отанға, елге деген қандай патриоттық сезімдері болғанын бала да болса көзімен көріп, құлағымен естіп өскен жас Алпысбай еңбекпен ерте есейді. Оның үстіне ата-анасы Смайыл мен Айткүл де перзентін ешкімнен кем қылмай өсірді, жақсы тәрбие берді, білім алуына, өнер үйренуіне жан-жақты жағдай жасады. Осындай бақыт ұялаған шаңырақта өмір есігін ашқан бала көпшіл, бауырмал, әр істің көзін таба білетін іскер ұйымдастырушы, ойшыл болып өседі.

Алпысбай Смайылұлының бойындағы мұндай қасиеттері 1957-1966 жылдары Микоян, қазіргі М.Мақатаев атындағы орта мектебінде, 1966-1968 жылдары кәсіптік-техникалық училищесінде білім алған, 1968-1970 жылдары Варшава келісімі елдері құрамындағы Венгрияда әскери міндетін өтеген, 1970-1972 жылдары Жамбыл жеңіл және тамақ өнеркәсібі технологиялық институтында оқу шебері болып еңбек еткен, 1972-1979 жылдары осы аталған оқу орнының білімгері болған кезінде оны тұрғыластарынан даралап көрсетеді. Білім ұясында мұғалімдердің үміт-сеніміне, әскер қатарында командирлерінің құрметіне, білім ордасында ғалым-ұстаздарының жоғары бағасына ие болады. Институтта оқыған жылдарында алғыр жастың қарымды қайтарымдылығына риза болған оқу орнының ректораты оны ғылыми-техникалық зерттеу секторына жұмысқа қалдырып, уақыт оздырмай зерттеу бөлімінің басшысы қызметіне тағайындайды. Осы қызметте 1986 жылға дейін жемісті еңбек етеді.

Одан кейін партия, кеңес және кәсіподақ салаларында жауапты қызметтер атқара жүріп, өмірлік тәжірибе жинақтайды. Осы кезеңде облыс басшыларының көзіне түскен жігіт ағасы 1991 жылы Жамбыл облыстық жұмыспен қамту басқармасы бастығының орынбасары, кейіннен бастығы болып қызмет атқарады. Бұл уақытта Кеңес Одағы ыдырап, құлдырау дәуірі басталған кез еді. Қазақстан тәуелсіздік алып, көк туы аспанда желбірегенімен, елде ақша болмай, жұмысшыларға, зейнеткерлерге жалақы, жәрдемақылар төленбей жатты. Осындай тығырыққа тірелген шақта бар мүмкіндіктерді тиімді пайдаланып, қарамағындағы кадрларды адалдыққа, шындыққа тәрбиелеудің нәтижесінде жемісті еңбектің үлгісін көрсете білді.

Еліміздің бас қаласының Алматыдан Астанаға (қазіргі Нұр-Сұлтан) ауысуының куәсі болу бақытына ие болған Алпысбай Смайылұлы 1997-2000 жылдары Ақмола облыстық еңбекпен және жұмыспен қамту басқармасының сектор меңгерушісі, Қазақстан Республикасы еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің бөлім басшысы болған кезінде АҚШ, Түркия, Германия елдерінде өз саласы бойынша сынақ мерзімінен (стажировка) өтіп, іскерлігін одан әрі шыңдай түседі.

2000-2003 жылдары Тараз қалалық зейнетақы төлеу орталығының бөлім басшысы қызметін атқарады. Бірқатар беделді мекемелерде, Астанада министрлікте қызмет атқарып, мол тәжірибе жинақтап, еңбекте шыныққан Алпысбай Смайылұлы 2003 жылы «Нұр Отан» партиясы Тараз қалалық филиалы төрағасының бірінші орынбасары болып сайланады. Бұл орында да өзін салауатты, парасатты, саналы, білімді азамат екендігін таныта білді.

2008-2010 жылдары Тараз қаласындағы «Азия-Қазақстан» Концернінің директоры болды. Ал 2010-2013 жылдары Тараз қаласы әкімі аппаратының бас инспекторы қызметін атқарып, осы жерден абыроймен зейнеткерлікке шығады.

Құрметті демалысқа шыққаннан кейін де Тараз қалалық ардагерлер кеңесінің мүшесі ретінде шаһардың қоғамдық-саяси өміріне барынша араласып, жастарды отансүйгіштікке, адамгершілікке, қайырымдылыққа, еңбекқорлыққа, адал өмір сүруге ақсақалдық ақыл айтып, белсенділік танытып келеді. Сонымен қатар оның іскерлігі мен біліктілігі жоғары бағаланып, бүгінгі таңда Тараз қалалық қоғамдық кеңесінің хатшысы қызметін биік деңгейде жүргізе білуде.

Алпекеңнің кішіпейілдігі мен мәдениеттілігі, шынында да, өзгелерден ерекше. Әрбір айтқан сөзі жүрегіңде ұялап тұрады. Жаны ерекше таза. Білімділігі, біліктілігімен қатар ойы салмақты, шыншыл. Өз ісіне адал, жауапкершілігі жоғары болғандықтан, ол қай кезеңде де сыйлы бола білді. Сонымен қатар өнер мен мәдениетті бойына жақын тұтатын оның қарапайымдылығы, адамгершілік қасиеті, жайдары мінезі, әсерлі әңгімесі әрдайым өте шынайы, тартымды шығып отырады. Алпекең бойындағы ерекшелігінің енді бір қыры – өнерпаздығы. Ол көбіне таңдап, талғап барып орындайтын Абайдың «Көзімнің қарасы», Н.Тілендиевтің «Әке туралы жыр» әндерін нақышына келтіріп шырқағанда, көпшілікті өзіне жылдам баурап алады.

Өзінің еңбек еткен жылдарында ел экономикасының өркендеуіне және жан-жақты дамуына сүбелі үлес қосты. Өз кәсібінің шыңына шықты деп айта аламыз. Осы бағытта Алпысбай Смайылұлын елі үшін елеулі жұмыс атқарған қажырлы қайраткер десек әсте жаңылыса қоймаспыз.

Қол жеткізген табыстары үшін «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясының «Белсенді қызметі үшін» төсбелгісімен, «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 20 жыл», «Жамбыл облысына сіңірген еңбегі үшін» медальдерімен марапатталған.

Алпекеңнің көп жыл нәтижелі еңбек етуіне бақытты отбасының тікелей әсері болды. Жұбайы Күлзада Құлманқызы жан жолдасының алаңсыз қызмет етуіне бар жағдайын жасап, алтындай ұл-қыздарын тәрбиелеп өсірді. Қазіргі таңда немерелерінің сүйікті ата-әжесі болып отыр.

Өн бойына жақсы қасиеттерді ғана жиған Алпысбай Смайылұлы жұмысында абырой биігінен түскен емес. Араласатын қауымда, ағайын-бауырларының ортасында қай кезде де құрметке бөленіп келеді. Жүрегі жұртым деп соққан ақкөңіл азаматтың бойындағы кісілігіне сай кішілігі де бар. Адамдармен жылдам тіл табысып, ешкімді жатырқамайтын Алпекеңді де өскен ортасы аса қадір тұтады. Жетпіс деген белеске көтерілген Алпысбай Смайылұлына ұзақ ғұмыр, отбасы бақытын, бауыр еті балаларының қызығына тоймай, қуанышқа бөлене беруін тілейміз.

      Алдаберді МАҚАШЕВ,

Тараз қалалық ардагерлер кеңесінің мүшесі

         Jambyl -Taraz. — 2020. — 27 mamyr 

Мойынқұмда ауылым

Кең-байтақ қазақ даласының әр аймағының әлі де ашылмаған сыры бар, әрбір өңірінің өзіндік орны да бар. Осыншама жерді ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен кеудесін оққа тосып қорғаған бабалардың рух күшіне қалай риза болмайсың! 

Жамбыл облысы аумағының қырық екі пайызын алып жатқан Мойынқұм туралы айтқанда да талай орнықты ойға қаласың.

Жерінің асты да, үсті де қазына байлыққа толы осы алып ауданның атағы алысқа кеткен десек те артық емес. Мұнда жыр алыбы – Жамбыл бабамыз дүниеге келген, қос жұлдызды Жазылбек Қуанышбаев ерен еңбек еткен, Халық қаһарманы Қайрат Рысқұлбеков туып-өскен. Ол әрі алғашқы қазақ хандығына алтын бесік болған.

Сонымен бірге, тұщы судың үлкен қоры да Мойынқұм жерінің астында жатқанын екінің бірі білмеуі мүмкін. Көпшілікке белгілі, тұщы су араб елдерінде алтынмен бағаланатынын ескерсек, осы шөл дала деп жүрген жеріміздің жарқын келешегі әлі де алда екені даусыз.

Ауданды кесіп өтіп жатқан электрлендірілген Шу – Мойынты екі қатарлы теміржолы, Хантау, Мыңарал бекетіндегі екі бірдей цемент зауыты да игілікті арттырады деп білеміз.

Ал аң-құсы туралы сөз қозғайтын болсақ, өзінше бір үлкен еңбек жазуға да болар еді. Мәселен, мұнда ақбөкен, арқар, қарақұйрық, қоян, қабан, елік, қырғауыл, дуадақ, үйрек, қаз және балықтың сан түрі бар. Сондай-ақ әлемде екі-үш жерде ғана кездесетін торан­ғы талы және сексеуіл өседі. Оларды қорғай білсек – ұрпақтан- ұрпаққа қалар жер байлығы, табиғат сыйлығы.

Сексеуіл дегеннен шығады, атақты Кенесары ханның әскерінің қысқа қарай Шу өзенінің бойына жылжуында да мән бар. Оларға Мойынқұмның сексеуілі мен баялышының үлкен қажеттілігі болған шығар деген де ойға қаласың. Керей мен Жәнібек үшін, алғашқы қазақ әскері үшін де осындағы сексеуіл мен тораңғы, баялыш қысы-жазы таптырмас өте қажет отын болғанын да ешкім жоққа шығара алмас. Бұл қажеттілік әлі де жалғасуда. Себебі, сексеуіл құм көшкініне жол бермей, ұстап тұрады. Сондай-ақ оның шоғына пісірілген кәуаптың дәмін, тіл үйірер тәттілігін ешкім жоққа шығара алмайды деп ойлаймыз. Жарықтық сексеуіл түтінінің хош иісі мұрынды жарады емес пе! Бұл да мойынқұмдық әр азаматтың елге деген сағыныш сезімін оятатыны анық…

Хантауындағы Қызылқайнар, Түлкібай сайын аралап, Сұңқардың биігіне шығып көрсеңіз, 25-30 шақырым аймақ көз алдыңызда анық жарқырап көрінеді. Ертеде бұл стратегиялық маңызға ие болған, яғни жаугершілік заманда, дұшпанмен айқаста көп көмегін тигізген. Кейіннен Қызылқайнардағы Аңырақай шайқасына арналып қойылған тас белгі де осыны айқындап тұр ғой.

Сол Қызылқайнардың жерасты суы әлі тоқтамай ағып тұр. Өкінішке қарай, дәл осы көпке қажетті бұлақтың маңы заман талабына сай, белгілі бір жөндеуді күтуде. Тағы да бір айта кетер жай, дәл осы маңайға, Шу – Мойынты теміржолы мен Жамбыл – Карағанды – Нұрсұлтан тас­жолы бойының қиылысар тұсына «Қазақ елі» деп пе, басқалай атап па, монумент-белгі қойылса, бұл бар қазаққа қуаныш әрі азаттық пен тәуелсіздік үшін шайқасқан батырлардың аруағына бас игеніміз болар еді.

Аталарымыз айтқандай, «елдің атын ер шығарады». Мойынқұмда да оны дамытуға, көркейтуге еңбек еткен азамат көп болған. Жоғарыда айтылған малшылардың «маршалы» Жазылбек Куанышбаевтың, осы ауданды 25 жылдан аса басқарған Айтбай Назарбековтің де өмірі өнеге, олардың аудан тарихында қайталанбас тұлға болып қалғаны елге аян. Сондай-ақ бұл күнде жасы 96-ға келген, Жамбыл облысы көлемінде партия кеңес-органдарында қызмет істеген, Хантауының Қотыр қыстауында дүниеге келген Тұрсынбала Абдраманова анамыздың есімін мақтанышпен атаймыз. Жасы келгеніне қарамастан, Тұрсынбала апамыз әлі де ауыл, ел жаңалығына елеңдеп отырады. Сол кісінің жолын жалғастырып жүрген педагогика ғылымдарының докторы, профессор Ботагүл Тұрғымбаева деген жерлесіміз де бар. Иә, тізе берсек талай азаматтардың есімін, өмірін үлгі ретінде ұрпақ үшін көрсетуге болар еді.

Осы орайда тағы бір қосарым, бүгінде түгел мойынқұмдық жігіттерден тұратын әйгілі «Тараз» триосы туралы қалай айтпаймыз. Ондағы Асылхан Шүңіреков, Ержан Ыдырысов, Ноян Сейділдаев – нағыз өнер иелері.

Әр қазақтың азаматы өзінің кіндік қаны тамған жерін ешқашан ұмыта қоймас деп ойлаймын. Біз сыртта жүрсек те, ауданымызды, ел жаңалығын аңсап, әрдайым құлақ түреміз. Әрі онда өтіп жатқан барлық үлкен іс-шараға үлесімізді қосып келеміз.

Жақын арада Алматыдағы мойынқұмдықтар «Мойынқұмда ауылым» атты кеш өткізуді жоспарлап отыр. Онда туған жерімізге қатысты бірқатар мәселелерді ортаға салмақшымыз.

Халық бірлігі, татулық тәуелсіз мемлекетіміз – Қазақстанның негізі екені даусыз. Мақсат – жас ұрпаққа жол көрсету, ел ынтымағын сақтау, салт-дәстүрімізді жалғастыру.

Иә, Мойынқұм жері, елі – осы аймақтан түлеп ұшқан азаматтар үшін үлкен мақтаныш. Ол біздің қасиетті қара шаңырағымыз!

Бейсенбай Жаңбырбаев

Айқын. – 2019. – 17 тамыз 

Ұстаз – ұлық емес, ұлы қызмет / Аягүл Төреқызы Миразова

Өмірде  мамандықтың түрі көп. Әр мамандықтың өзіндік ерекшелігі бар. Дәрігер адамдарды емдесе, мұғалім оларды оқытады, әнші ән айтады, құрылысшы үй салса, тігінші киім тігеді. Тағы басқа да мамандықтар туралы айта беруге болады.

   Адамдар мамандықты жүрегінің қалауы бойынша таңдауы керек. Өйткені, әрбір адамның болашағы таңдаған мамандығына тікелей байланысты. Өз ісін жақсы көріп, үлкен жауапкершілікпен атқарғанда ғана адам өзін бақытты сезінеді екен. Ұстаз – таудан арқырай аққан тау өзені секілді, айналасына қуат беріп, жолында кездескендерді суымен нәрлендіріп, таудай қиындықтарды тастай домалатып, білімнің сар даласында тыныштық тауып, дамылдайды. Ұстаз – Жер деген әлемнің бетін көркейткен, шәкірттеріне шуақ төккен Күн-Ана. Ұстаз – ақылдың тозбайтұғын асылы. Қасиетті мамандық иелерінің ішіндегі жауһары. Өзге мамандық атаулылары өздерінің түр-сипатын мың құбылтып жатса да, еш өзгеріссіз сол бәз баяғы қалпында жас ұрпаққа адамгершілік қасиеттердің дәнін еккен диқаншы.

Ұстаз болу адам бойындағы ұлы қасиеттердің бірі. Ендеше осынау үлкен ұғымдағы ұстаздық қасиетке барынша адалдық танытып, бар саналы ғұмырын осы салаға арнаған , Қазақстанның Еңбек ері, «Алтын жұлдыз» медалі  мен «Отан» орденінің иегері, Алматы қаласындағы Ы.Алтынсарин атындағы №159 мектеп-гимназияның директоры Аягүл Төреқызы Миразова апайымыздың бойынан осы қасиеттердің бәрі танылады. Ұстазға қандай мақтау, мадақ айтсақ та артықтық етпейді.

Ақ жүрекпен сезіп «Ұстаз бақытын»,

Шәкіртімен өткен барлық ғұмыры.

Сізге арнаймыз тілектің ең жақұтын,

Даңқыңыздың биік болсын тұғыры, –

деп, шын жүректен тілек тілейміз Аягүл Төреқызына.

Әл-Фараби: «Ұстаз… Жаратылысынан өзіне айтылғанның бәрін жете түсінген, көрген, естіген және аңғарған нәрселердің бәрін жадында жақсы сақтайтын, жақындарына да, жат адамдарына да әділ, жұрттың бәріне жақсылық пен ізгілік көрсетіп, қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін батыл, ер жүрек болуы керек»,-деген. Осы Әл-Фараби атамыз «ұстаздар қандай болу керек?» деген тұжырымынан біз Аягүл Төреқызының бейнесін көреміз. Шәкірттерін білім нәрімен сусындатып, тәлім-тәрбие беру, жақсы қасиеттерді бойына дарытып, адамгершілік рухта бағыт-бағдар беруде ұстаз – Аягүл Төреқызының еңбегі зор. Сондықтан да Аягүл апайдың жарқын бейнесі әрдайым қасиетті тұлға ретінде ерекшеленеді.

Ұстаздар жайында халқымыздың ұлы батыры Бауыржан Момышұлы былай деген: “Ұстаздық – ұлы құрмет. Себебі, ұрпақтарды ұстаз тәрбиелейді. Болашақтың басшысын да, данасын да, ғалымын да, еңбекқор егіншісін де, кеншісін де ұстаз өсіреді… Өмірге ұрпақ берген аналарды қандай ардақтасақ, сол ұрпақты тәрбиелейтін ұстаздарды да сондай ардақтауға міндеттіміз”.Ендеше өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай қабылдайтын, шәкіртінің жанына нұр құйып, өмірге өзі де бақытты болып, өзгелерді де бақытқа жеткізсем деп жүретін ұстазымыз Аягүл апайымыздың жөні де, жолы да бөлек. “Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға” деп Абай атамыз айтқандай, ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбегінің жанғаны күн–түн демей ел баласы үшін төккен терінің арқасы екендігін баршамыз мойындаймыз.
Мемлекет басшысы, Ұлт көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің  жыл сайынғы халыққа Жолдауына ел көлеміндегі ең басты, өзекті мәселелердің бірі — қоғамдағы мұғалімдер мәртебесін айқындау. « Келесі жылы «Педагогтардың мәртебесі туралы» заң әзірлеп қабылдау қажет деп санаймын. Бәрі мектептен басталады. Отбасынан кейінгі тәрбие мектепте қалыптасады. «Ұстазы жақсының – ұстамы жақсы» деген қанатты сөздің аясында осы ұлық тәрбиенің бәрі тұнып тұр. Мұғалім – қоғамның тамыршысы, бағыт-бағдар беруші адам, ұлы тұлға. Әлі күнге дейін мұғалім көрсек именіп тұра­тынымыз, мектеп табалдырығын аттаған сайын сол бала күнгідей ерекше көңіл-күйді, толқуды бастан кешетініміз содан. Мектеп – ұлт рухын тербеп тұрған киелі бесік. Мектеп – алтын ұя. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің». Отбасынан, мектеп­тен алған тәрбие, тағылым бұл сіздің өмірі­ңізге берілген ең алғашқы жолдама, рухани талшық. Педагогикадан арнайы оқулық жазған Алаштың күн келбетті көркем ақыны, ардағы Мағжан Жұмабаев «Алты Алаштың игі жақсысы бас қосса, төрдегі орын – ұстаздікі» деп тегін айтпаса керек. Біз бүгінде мұғалім, ұстаз атына сол сөз биігінен қарауымыз керек». Елбасының сөзі ойымызға зор серпін, қуат береді. Мұғалім озық ойдың адамы. Ол ұлттық құндылықтардың қадірлеушісі, бардың бағасын, жоқтың қадірін білетін адам.
Алаштың арман қаласы Алматыда да сол ұлттық құндылықтарды бағалаушы мұға­лім­дердің бірі – Аягүл Төреқызы Миразова. Ұстаздықтың осы қасиетті міндетін терең сезінгенде ғана ұлт ұпайы түгел болады. Ұлы Баукең Бауыржан Момышұлы «Ұстаз­дық ұлық емес, ұлы қызмет» деп бекер айтпаса керек. Сондықтан Елбасы Жолдауында айтылғандай, осынау ұлы қызмет иелерінің мәртебесі әрқашан да биік, орны төрде болу керек.

Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің Құрметті қызметкері, Алматы қаласының Құрметті азаматы, Қазақ педагогика саласындағы Қазақстанның тұңғыш Еңбек Ері – Аягүл Төреқызы Миразова өзінің бір сұхбатында ұстаздар қауымы туралы былай дейді: «Ұстаздар шығармашыл, ізденімпаз болса, шәкірттерге деген ілтипаты мен берері мол болса, бұл оқушылардың бақыты. Балалардың арасында жүріп, олардың қуанышы мен жеткен жетістіктеріне куә болу, соған үлес қосу – ұстаздардың бақыты. Әрбір оқу жылының өз міндеттері мен талаптары болады. Мектеп табалдырығын жаңадан аттаған балаларға бірінші кезекте отансүйгіштік қасиетті сіңіруіміз қажет. Мектептің жақсылығы, нәтижелі болуы -ол ұстаздар қауымына тікелей байланысты. Оқушылардың мектепке күліп кіріп, күліп шығуы – ұстаздар жетістігінің айқын көрінісі. Сондықтан, бүгін мектепке келген балалар мен олардың ата-аналарына мектеп талаптарын түсіндіріп, баланың білімді және тәрбиелі болуына күш салуымыз керек. Бұл – үлкен жұмыс. Қазір ата-аналар балаларын үйлерінің қасындағы мектепке бере салмайды. Таңдайды. Алыстығына қарамай жақсы мектепке бергісі келеді. Бұл ата-ананың бүгінгі таңда баласының біліміне, болашағына бей-жай қарамағандығы. Ата-аналарға да артылар жауапкершілік үлкен. Біздің Отанымыз – Қазақстан. Бізде басқа Отан жоқ. Болашақ жастардың қолына. Сондықтан, Отанын сүйетін, еліне қызмет ететін, ата-анасын әлпештейтін, ұстазын сыйлайтын азаматтарды тәрбиелеп өсірсек, бұл міндетіміздің орындалғаны. Ұстаздардың жүгі жеңіл емес. Ұстаз ретінде әріптестеріме денсаулық тілеймін. Еңбектері жансын! Сол еңбектерінің рахатын көрсін! Беделімізді жоғалтпайық!

Ұстаз деген ұлы атқа қай заманда да сай болайық!»

Кейінгі жас ұстаздар сіздің жасаған еңбегіңізді үлгі тұтып, сіздің бойыңызға дарытқан қасиеттеріңізді өз бойына дарытуға талпынып, алға ұмтылса, Қазақ елінің болашағы жарқын болады деп сенемін. Жас ұрпақты білім нәрімен сусындатып,  шәкірт жүрегіне гүл егіп, бала жанының бағбаны аяулы ұстаздардың мәртебесі арта берсін! Иә, ғылым иесі ғалым да, ел қорғаған батыр да, тілінен бал тамған ақындар да, тегеуріне темір балқытқан жұмысшы да, егін еккен дихан да, мал бағып терін төккен шопан да бәрі-бәрі ұстаздан білім алған. Сондықтан ұлағатты ұстаз Аягүл Төреқызының да қаншама маман иесін тәрбиелеп, қаншама елдің саналы азаматтарын, дара тұлғаларын өсіріп, елге қомақты үлес қосып келе жатқаны жанымызға қуаныш, бақыт сезімін ұялатады. Бүкіл тәрбиелеп өсірген шәкірттері құрметпен бас иеді ұлы ұстазға! Мәртебеңіз арта берсін, Аягүл Төреқызы!

Жұмагұлова Тамара Маликовна

Сөз өнері. — 2019. — ақпан (№2)

Қазақстанның Еңбек Ері – Мұқаш Ескендіров

Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары. Тәуелсіздік алғанмен, тәуменділіктен әлі арыла қоймаған кез. Бұрынғы он бес республиканы бір-біріне байлап, матап тастаған кеңестік саясаттың экономикалық құрсауы быт-шыт болып, өздері де, өнімдері де ешкімге керексіз болып қалған. Зауыт, фабрикалардың жұмыстары тоқырып, тоқтаған.

Жамбыл облысының өнеркәсібін жалғыз дара сүйреп келе жатқан Жаңа Жамбыл Фосфор Зауытының басына да бұлт үйірілген. Қысқарды, ұсақ-түйек сауда-саттыққа кетті дегендей, өңірімізде енді қалыптаса бастаған жас жұмысшы табы – қазақтар қырғи кеп шүйліккен қаздың тобындай көз алдымызда тоз-тоз бола бастаған. Зауыттарыңа ие боламыз, қыруар қаржы саламыз, сөйтіп көсегелеріңді көгертеміз деп кеудесін ұрып келгендер де кері кеткен істі қалпына келтіре алмады. Қайта істің ыңғайын білетін мамандарды жұмыстарынан шеттетті.

Міне, осындай қиын-қыстау кезде зауыттың екі тізгін, бір шылбыры Мұқашқа тапсырылды. Мұқаш Зұлқарнайұлы еңбек жолын осы зауытта бастаған. Сонау 1982 жылы Шымкенттегі химия-технологиялық институтын бітірген заматта Жамбылдағы химия зауытына ауысым шебері болып жұмысқа тұрған. Зауыт құрылысының екінші кезеңінің екпінді құрылысы жүріп жатыр екен, жас маман бірден еңбекқорлығымен көзге түсті. Сол аянбай төккен тердің арқасында 10-15 жыл ішінде ауысым шеберінен цех бастығы, зауыт партия комитетінің хатшысы, директордың сыртқы экономикалық қызмет жөніндегі орынбасары деген қызметтік жолдан өтті. 1996 жылы басшылыққа шетелдік компания өкілдері келіп, білікті мамандардың барлығын жұмыстан шығарып жіберген сорақылықты да өз көзімен көрді. Жұмыс тоқтады. Жалақыларын айлап, жылдап ала алмаған Қаратау, Жаңатас кеншілері ереуілге де шықты.

Ақыры инвесторлар кетіп тынды. Мұқашты 1998 жылы еңбек жолын бастаған ұшқан ұясына басшылық қызметке шақырды. Қаусағалы тұрған дүниені қайта құрастырғанмен бірдей қиын жұмыс еді бұл. Өйткені бір-екі жылдың ішінде ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кеткен алып өндіріс орнын қайта қалпына келтіріп, ырғақты жұмыстың құлақ күйін табу оңай шаруа емес болатын. Тоқырау Қазақстанда, оның бір пұшпағы – Жамбылда ғана емес, бұрынғы Кеңес одағынан бөлініп шыққан өзге мемлекеттердің де «бас ауруына» айналған. Ал Жамбыл химияшыларының өнімін сатып алатын солар еді, сондықтан қаржысы жоқ олармен байланыс үзілген екен. Бірақ Мұқаш Зұлқарнайұлы бір кездері зауыттың сыртқы экономикалық қызмет саласына жетекшілік еткен тәжірибесіне сүйенді. «Ескі достарымен» келіссөздер жүргізді. Экономикалық байланысты жаңғыртып, оның керегесін қайтадан нығайтты. Ұзын сөздің қысқасы, зауытты төрт аяғынан тік тұрғызып, бұрынғы орнына қойды. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың білікті саясатының арқасында орнықты инвесторлармен келісіп, бірнеше зауыттың басын қосып «Қазфосфат» компаниясы құрылған кезде химияшылардың жолы бұрынғыдан да жарқырап ашыла түсті.

– Біздің өнімдеріміз экспортқа негізделген. Еуразиялық экономикалық одақтың пайдасы біз үшін өте зор. Бірақ бәсекелестеріміз де көп. Қытай, Вьетнам, Үндістан, Ресейде үлкен бәсекелес компаниялар бар. Дегенмен, өнімімізге сұраныс бар. Өнімдеріміздің 94 процентін Үндістан, Еуропа, ТМД және басқа мемлекеттерге сатамыз. Әйтеуір, жерде қалып жатқаны жоқ. Әлемнің 33 еліне экспортталады.
«Қазфосфат» құрылған 14 жылдың ішінде 380 миллиардтан астам теңгенің тауарын өндіріп, Қазақстанның химия өнеркәсібіндегі көшбасшы компанияға айналдық. Өндіріске осы мерзімде 46,5 миллиард теңге инвестиция құйдық.

Бұл – Мұқаштың сөзі.

Мұқаштың өзін де, сөзін де жамбылдықтар жақсы біледі. Жамбылдықтар ғана емес, республика халқы, одан ары өзінің шетелдердегі әріптестері де бағалап, қадірлейді. Құрмет тұтады. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарапайым ауылдағы қарапайым отбасында дүние келіп, білімін Жамбыл өңірінде жалғастырып және осында қалып еңбек еткен Мұқаш бүгінде сол еңбектің ең үлкен жетістігіне жетіп, жемісін көріп отыр. Күні кеше ғана Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен еліміздің ең жоғарғы наградаларының бірі – Еңбек Ері атағымен марапатталды. Оны Елбасы өз қолымен тапсырды. Міне, еңбекке көрсетілген лайықты құрмет. Халқымыздың «Еңбек етсең – емерсің!» деген сөзі де осындайда айтылса керек. Облыс әкімі Кәрім Көкірекбаев ел Тәуелсіздігінің 24 жылдығына арналған салтанатты жиында мұны ерекше сезіммен толқып тұрып айтты.

Шынында, сонау кеңес өкіметі дәуірінен бері мұндай зор атаққа өңірімізден ешкім ие болмапты. «Игі істің басына, жақсы келер қасына» дегендей, облысқа Кәрім Нәсбекұлы әкім болып тағайындалғалы бері көптеген игі істер қолға алынып, бұқараны «Бәрекелді!» дегізетін көптеген әлеуметтік жаңа нысандар бой көтеріп, жаңа кәсіпорындар өндіріске кірісіп, жолдар төселіп жатыр. Қазақ хандығының 550 жылдық ұлы тойы да облыс әкімінің ұйымдастыруымен дүркіреп өтіп, Елбасының ризашылығын туғызды. Енді, міне, еліміздегі ең ұлық мереке – Тәуелсіздік күні осы өңірдің өсуі мен өркендеуіне елеулі үлес қосып, өнімдерін шетелдерге сатып, облыс қазынасына қомақты қаржы құйып отырған зауыт басшысы Мұқаш Зұлқарнайұлы Ескендіров Еңбек Ері атағымен марапатталып отыр.

«Қуаныш – бөліссе көбейеді» дейді халқымыз. Елімізде қуаныш көбейсін! Сол қуаныштарды шын пейілімізбен бөлісе білуді де үйренейік, әлеумет!

 Көсемәлі СӘТТІБАЙҰЛЫ.

Тараз қаласы

                                                                                                                                                                                     Ақ жол. – 2015. —  19 желтоқсан. – 4 б.

Қаратаудың қыраны (Қоғам қайраткері Қарымбай Қошмамбетовтің туғанына 120 жыл)

        Кешегі нар тұлғалы ата-бабаларымызға тарихтың дауылды толқынында, тар жол, тайғақ кешуде ел жүгін арқалап, аянбай еңбек етуге тура келгені өткен күндер шежіресінен белгілі. Капиталистік қоғамнан социалистік қоғамға өткен аласапыран бұлғақ заманда өгізді өлтірмей, арбаны сындырмай, қиыннан қисын тауып, ел жұртының амандығын сақтау қара нардай күші бар, әдіс айлалы ісі бар азаматтардың ғана қолынан келгенін ешкім жоққа шығара алмас. Солардың бірі, бұрынғы Түркістан генерал-губернаторлығына жататын Сырдария облысы, Әулиеата уезі, Қарабастау болысына қарайтын Билікөлдің батыс жағалауында дүниеге келген Қарымбай Қошмамбетовтің биыл өмірге келгеніне 120 жыл толып отыр.

Алашорда басшыларының бірі Ә. Бөкейханов «Ұлтына, жұртына қызмет ету – білімнен емес, тектен, мінезден» – депті. Демек тектілік – ұлы қасиет. Тектіліктің түп-тамыры – имандылық, тұғыры – ұлттық сана, тірегі – адамшылық қасиеттер десек, бұдан зиялылық туындайды. Қарымбай Қошмамбетұлы текті жерден шыққан зиялы азамат екендігін дәлелдеген жан. Оның бүкіл өмірі ғибратқа толы.

Әкесі Қошмамбеттің өзінше сауаттылығы және орта деңгейлі шаруашылығының болуы жас Қарымбайды оқытуға сеп болды. Жастайынан қазақ батырларының ерлігімен, билерінің даналығымен, ақын-жырауларының тапқырлығымен сусындаған Қарымбай бала бүркіттей қомданып ер жетті. Әрі аталары Баян мен Қатпа батырлардың жанкештілігі, өз заманының ауыздыға сөз бермес мықтысы Балта ақынның тапқырлығы да өз кезегінде Қарымбайдың тастүлектей түлеуіне айтарлықтай себеп болды.

«Ата көрген оқ жанар» демекші, жас Қарымбай досына адал, дұшпанына қатал, алдына қойған мақсатына жету жолында ештеңеден тайынбайтын өжет азамат болып өсті. «Арманнан мақсат, мақсаттан әрекет, әрекеттен берекет туады» дейді дана қазақ. Ол осы арман мен мақсатын, әрекеті мен берекетін халқына арнады. Зерек, ұғымтал, өткірлігімен көзге түскен жас бала туралы ауыл-аймақ, ағайын-жұрт құлақтана бастайды. Көршілес қоныстанып отырған атақты Байелі бай Қошмамбеттің үйінде түстеніп отырып бала Қарымбайдың зеректігіне риза болып, оның ауыл молдасынан алған білімін жоғары оқу орнында жетілдіруіне қолұшын созып, болашақ партия, мемлекет қайраткерінің қалыптасуына ықпал еткен екен.

…Қарымбай Қошмамбетұлы 1914-1917 жылдар аралығында Әулиеатадағы орыс-бұратана мектебін үздік бағамен бітіреді. Күндіз оқып, кешке жүн өңдеу фабрикасында жұмыс істеген оның уақыт өткен сайын саяси-әлеуметтік әділетсіздіктерді көріп, революциялық көзқарасы қалыптасады. Тұрар Рысқұлов, Қабылбек Сарымолдаұлы сияқты кемеңгерлермен жолдас болып 1917 жылы ақпан буржуазиялық революциясынан кейін Әулиеатада құрылған «Қазақ жастарының революциялық одағына» мүше әрі оның белсендісі болады. Жергілікті халық өкілдерінен мұсылмандар кеңесін құру жөніндегі хатшысы болып сайланады және бұл ұйымды уездік кеңеске қосуға көп еңбек сіңіреді. 1917 жылы орнаған Кеңес үкіметінің Әулиеатадағы белсендісі ретінде есте қалады. Уездік атқару комитеті төрағасының әкімшілік жөніндегі орынбасары, 1921 жылдан бастап милиция, төтенше комиссия органдарына басшылық жасайды. Әулиеатада қызыл әскер ротасын құруға және оған қазақтарды көптеп тартуға ықпал етеді. Сол сияқты мұсылмандар ротасын, 4-ші Әулиеата полкін құрады. Оларды азық-түлік, мініс көліктермен қамтамасыз етуді ұйымдастырады. 1922 жылы халық арасында танымал болған Қарымбай Әулиеата уездік атқару комитетінің төрағасы болып сайланды.

Қарымбайдың революция­лық қызметіне қоса өнерге де бейім екенін, кезінде ақындықпен айналысқанын, оның ішінде суырып салма ақын ретінде талай-талай өнер сайысына қатысып жүлдегер, жеңімпаз атанғанын және халық әндерін құйқылжыта орындайтын әнші екенін екінің бірі біле бермейді. Оның 1919 жылы Әулиеата қаласының Төрткүл көшесіндегі Ақыбай Қалымбетов деген кісінің үйінде Пісте есімді ақын келіншекпен айтысы бұл сөзіміздің айқын дәлелі. Ол жыр додасы туралы кеңінен әңгімелеуге болады.

…Ол ашыққан халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету, қоғамдық асханалар, балалар үйі мен интернаттар ашуды ұйымдастырды. Ашыққан халықты аман сақтап қалу үшін қолдағы бар мүмкіншілікті жасаған ол халыққа білім беру, кеңестік құрылысты дамыту, іс-қағаздарын қазақ тілінде жүргізуді ұйымдастыруда да белсенділік танытқан. 1923 жылы Түркістан компартиясы Сырдария облыстық комитеті Қарымбайды Қазалы уездік қалалық партия комитетіне жауапты хатшы етіп сайлайды. Ол жерде жергілікті партия ұйымдарының, Қосшы одағының жұмысын жандандыруда және қазақ жастарын партия, кеңес жұмыстарына тартуда көп еңбек сіңіреді. 1924 жылы Түркістан өлкелік атқару комитетіне мүшелікке сайланады.

Қ. Қошмамбетұлы 1926-1928 жылдары Қазақ АКСР-нің Орал губерниясы Совет атқару комитетінің төрағасы болып қызмет істейді. Қазіргі Орал, Атырау, Ақтөбе облыстарының экономикасы мен мәдениетінің дамуына сүбелі үлес қосады. 1927 жылы советтердің IV жалпықазақстандық съезінде Қазақ АКСР орталық атқару комитетіне мүшелікке кандидат, ал 1928 жылы мүшесі болып сайланады.1928 жылдың ақпанында республикалық жоспарлау комиссиясы төрағасының орынбасары, ауыл шаруашылығын ұжымдастыру кезінде Іле аудандық партия комитетінің бірінші хатшылығына жіберілді. Осындай тынымсыз, демалыссыз күндердің бірінде қатты суықта Алматы ауруханасына түсіп, дерті дендеп 1930 жылдың 9 қарашасында бұл фәниден өтті.

Бар болғаны 33 жыл ғана өмір сүрген ол ел үшін қаншама жұмыс атқарған десеңізші. Революция, азамат соғысы, жергілікті ұлт өкілдерінен партия, кеңес жұмыстарына кадр дайындау, аш халықты тойындыру, жетім балалар үйін ашу, сауатсыздықпен күрес, қазақ тілінде іс жүргізу, жер-су реформасына қатысу, қазақтардан әскери құрам құру, милиция жұмысын жандандыру, «Қосшы одағына» басшылық, ұжымдастыру және тағы басқа көптеген игі істердің ұйымдастырушысы болды. Ардақты азаматтың осы қысқа ғұмырында аямай халқы үшін жанкешті жұмыс жасауы кейінгі біздерді толғандырмай қоймайды.

«Тірі өледі жер қойнауына жатады, ізі қалады – болса жақсы атағы» деп Жүсіп Баласағұн айтқандай, Қарымбайдың ізгілікті ісі бүгінгі және болашақ ұрпаққа үлгі болып қала бермек. Қарымбай Қошмамбетұлы аты Алматы облысы Қарасай ауданындағы, Жуалы ауданындағы мектептерге беріліп, 1957 жылы қазіргі Тараз қаласының орталық саябағында мүсіні қойылды. Мұхамеджан Тынышбаев, Тұрар Рысқұлов, Сәкен Сейфуллин, Сейітқазы Меңдешев сияқты азаматтармен сыйлас, сырлас болған Қарымбай Қошмамбетұлын жаңадан жазылған «Қазақстан тарихы» оқулығына енгізсек деген ұсыныс бар.

Қарымбай атамыздың Әнуар, Мұрат есімді екі перзентінен бүгінде саналы ұрпақ тарап, ел игілігі жолында аянбай қызмет етуде.

  Әмірхан Мырзайұлы

Ақ жол. — 2017. — 4 ақпан