Қаһарман комбат. Генерал-лейтенант Бақытжан Ертаев
Тәуелсіз Қазақ елінің өз батырларын марапаттайтын «Халық Қаһарманы» атағы 1993 жылы заңмен бекітілді. Мәртебелі мұндай атаққа ие болған өнер, мәдениет, қорғаныс саласында жүрген тұлғалы азаматтарымыз жетерлік. Солардың арасында қан майданда ерліктің ерен үлгісін көрсеткен ағаларымыз да аз емес және олардың орны ерекше. Солардың қатарында Қасым Қайсенов, Рақымжан Қошқарбаев, Сағадат Нұрмағамбетов және тағы басқаларды атауымызға болады. Бұл ардагерлер Ұлы Отан соғысының батырлары. Ал КСРО тұсында 10 жылға созылған Ауған соғысы ардагерлері арасынан «Халық Қаһарманы» атағын алған адам біреу ғана, ол – генерал-лейтенант Бақытжан Ертаев.
Бақытжан Ертаев – батыр Бауыржан Момышұлының кіндік қаны тамған Жамбыл облысы Жуалы ауданының перзенті. Осы ауданға қарасты Кеңес ауылында 1952 жылы 25 маусымда дүниеге келген. Батыр Баукеңнің ерліктерін естігенде барлық баланың сондай батыр болғысы келетіні айдан анық. Ендеше, бала Бақытжанның батыр туған ауданның перзенті бола тұра, кішкентай кезінде Баукеңдей болуды армандамады дейсіз бе!
Мектепті бітірген Бақытжан анасына салмақ түсірмеу үшін аудандық әскери комиссариат бастығымен әңгімелескеннен кейін құжаттарын жинап, тура Ташкентке тартады. Сөйтіп, құжаттарын Ташкенттегі жалпы әскери командалық жоғары училищеге тапсырып, оқуға түседі. Кейін Қазақстанда 1969 жылы Орта Азия әскери округі қайта құрылып, соған байланысты Алматыда жалпы әскери қолбасшылық училищесі ашылды. Бұл оқу орны 1970 жылы 1 қыркүйекте алғашқы сабағын бастады. Сол жылы Б.Ертаев Ташкенттен Алматыға ауысып келді. Осы жерде оқуды бітіріп, әскери маман болып шықты.
Бақытжан ағамыз училищені 1973 жылы бітіріп, әскери өмірге жолдама алады. Әскери өмірдің 5-6 жылын артқа тастап, офицер болып жүргенінде 1979 жылы Ауған соғысы басталды. Ауғанстан мұсылман мемлекеті болғандықтан, бастапқыда соғысқа қатысқан 40-шы армия құрамы көбінесе мұсылман ұлты өкілдерінен жасақталды. Солардың бірі болып Б.Ертаев та әскери бұйрық бойынша соғысқа аттанды. Аттанғанда қатардағы жауынгер болып емес, командир болып аттанды. Бұл кезде небәрі 27 жастағы жігіт еді. Отызға да толмаған командирге анау-мынау емес, соғыс жағдайындағы басшылық тапсырылды. Жері негізінен таулы аймақтан тұратын ауған елінде соғыс тапсырмасын орындау оңай емес, сондықтан сан түрлі қақтығыстарда төтеп бере алады деген сенім қазақ баласына жүктелді. Ертаевтың жастығына әрі әскери шенінің аса жоғары еместігіне қарамастан, әскер басшылары оны біліктілігі мен тәжірибелілігі, таулы аймақтағы соғыс тактикасын үздік орындай алатындығы үшін батальон командирі етіп тағайындады.
Б.Ертаев басқарған батальон Ауғанстанда тау шатқалдарын қиялай кесетін Кунар өзенінің жанына орналасты. Кунар – Пәкістанның солтүстік-шығысынан басталып, Ауғанстанның шығысына келіп құятын өзен. Кунар өзенінің бойында Пәкістан жағында Читрал, ал Ауғанстан жағында Асадабад аталатын екі провинция орналасқан. Ал Пәкістанға жақын орналасқан әскери бөлімдер өмірі қауіп-қатерге толы болды. Өйткені, бүлікшілер мен дұшмандарды дайындайтын орталықтар мен лагерьлердің басым көпшілігі Пәкістан шекарасына жақын орналасқан еді. Кеңестік әскерлер 1980-1985 жылдары 5 жыл ішінде 7 рет Кунар әскери операциясын жүргізді. Ең алғашқы Кунардағы әскери операция 1980 жылы ақпан айының аяғында басталды. Осы жылы кеңес әскерлері жүргізген Кунардағы әскери операцияда күзге дейін басқасын айтпағанда дұшмандардың 6 штабы, 2 биік асудағы базасы, 17 бекініс бекеті, 12 зеңбірек пен минометі, әскери әуе күштеріне қарсы күресетін 5 орналасу алаңы және 1,5 мың бүлікшінің көзі жойылды. Ал кеңестік тараптан 52 жауынгер ажал құшып, 43-і ауыр жараланды, 1 жауынгер із-түзсіз жоғалды. Оған қоса 9 тікұшақ істен шықты. Кунардағы әскери операциялардағы ерлік істері үшін 3 адам Кеңес Одағының батыры атағын алды. Үшеуі де шейіт кетті, үшеуі де орыс ұлтының өкілдері еді. Осындай аса қауіпті және қатерге толы алқапта алғашқы жылдарда Бақытжан Ертаев және оның батальоны ғана тұрды. Бірақ батальон басқарған алаш баласына батыр атағы берілмеді.
Ауған соғысы тұсында әскери атағы мен лауазымы бүкіл КСРО-ға танымал маршалдар Сергей Соколов пен Сергей Ахромеевтің Ертаев сынды жас командирге көздері түсіп, таңдау жасауларында да үлкен сырдың жатқаны белгілі. Соколов сол кезде КСРО Қорғаныс министрі, ал Ахромеев Бас штаб бастығының орынбасары қызметін атқарған әйгілі әскери шенділер еді. Олар жас қазақ офицерінің қайраттылығы мен қайсарлығына, қырағылығы мен өжеттілігіне тәнті болып, шығыны мен шырғалаңы көп қауіпті алқапқа аға әскери офицерлер ғана басқаратын орынға, яғни батальонға командир етіп Б.Ертаевты тағайындауының өзіндік себебі бар-тұғын. Бұл осы өңірдегі қырағылыққа қырғидай қарауға жас командирге деген үлкен сенім еді.
Жас командирдің күнде қан төгіліп, қақтығыстың қайнап жатқан ауған жерінде жергілікті халықпен тіл табыса білуі өз алдына бір әңгіме. Бұл жағынан алғанда Ертаевтың соғыста тек әскери әдіс-тәсілдерді ғана пайдаланып қоймай, болып жатқан ахуалға сай саяси шешімдерді қабылдаудың да шебері екендігін көрсетеді.
Жоғарыда айтылғандай, жас командир соғыста жауынгерлер шығынының мейлінше аз болуын ойлады. Сондықтан, ол ең алдымен жергілікті тұрғындармен достық қарым-қатынаста болу өте қажет жол деп тапты. Осындай қағиданы санасына серік еткен комбат өз жауынгерлеріне бірінші талап ретінде ауған халқының діні мен ділін, дәстүрі мен салтын сыйлауды үйретті. Мұндай іс-әрекет нәтижесін бермей қойған жоқ. Әскери жорықтардың бірінде батальон жауынгерлері жақын орналасқан қышлақ ішінде жүріп, бір жолы абайсызда танкімен мешіттің бір шетін қиратып кетеді. Мұндай ебедейсіздікке шыдамаған қышлақ халқы өре түрегеліп, наразылықтарын білдіреді. Жағдай ушығып кетпей тұрғанда комбат Ертаев тұрғындармен бейбіт бітімгершілікке келіп, мұсылманшылық танытып, мешітті қалпына келтіріп береді. Жас болса да тура шешім қабылдаған командирге жергілікті жұрт дән риза болып, ыстық ықыласын білдірген. Сөйтіп, жергілікті тұрғындарға деген құрмет екі жақ арасындағы бейбіт қарым-қатынастың нығая түсуіне септігін тигізді.
Ауған халқы бастапқыда кеңес әскерлерін тек кәпірлерден тұрады деп, «шурави» атады. Ал тілін кәлимаға келтіріп, мұсылман халқының өкілі екенін дәлелдеген Ертаев сынды сардарлар көп болған жоқ. Ертаевтың ауған халқының діні мен салтын сыйлауына байланысты қышлақ халқы мен ауыл ақсақалдары да Ертаев басқарған жауынгерлерге оң қабақ таныта бастады. Жергілікті бейбіт тұрғындар командирге қай жерден дұшпан өтетінін, қай жерлерге жарылғыш, жойғыш миналардың қойылатынын айтып та тұрды. Ауған соғысында қорғаушысыз жүру мүмкін емес еді. Командирге деген құрмет кей жағдайларда Ертаевтың қорғаушысыз, қарауылсыз біраз жерді жалғыз барып қайтуына да септігін тигізді. Ол қазақ баласының көрегендігі мен батылдығына «мұсылман командир» атанған Ертаевтың өзі мен жауынгерлеріне деген құрмет еді. Ертаев есімінің жергілікті халық арасында үлкен құрметке бөленгені соншалықты, сол маңдағы тоғайлардың біріне оның есімі де берілді. Пуштундар бұл тоғайды «Бақтияр тоғай» деп атайды.
Талай адамның тағдырын тәлкекке айналдырған, көпшілігін ажал құштырған ауған соғысының алғашқы жылдарында сан түрлі қауіпті әскери жорық жолынан өткен Б.Ертаев соғыстан оралған соң, 1982-1985 жылдары М.В.Фрунзе атындағы Әскери академияның тыңдаушысы болды. Яғни, КСРО-ның ең жоғары әскери мектебі саналатын орында білімін жетілдірді. 1985-1992 жылдары Кеңес әскерінің Германиядағы тобында 35-мотоатқыштар дивизиясы полк командирінің орынбасары, полк командирі қызметтерін атқарды.
КСРО-ның іргесі сөгіліп, республикамыз тәуелсіздік алған тұста елге оралып, 1992 жылдан 2012 жылға дейін әуелі Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қорғаныс комитетінде, кейіннен Қорғаныс министрлігінде түрлі әскери лауазымдарда қызмет атқарды. 1996 жылы Ресей Федерациясының Қарулы күштері Бас штабының академиясында оқыды. 2012 жылдан бастап Парламент Мәжілісінің V және VI шақырылымының депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің мүшесі.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен 2008 жылдың 15 желтоқсанында Бақытжан Ертаев «Халық Қаһарманы» атағына ие болды. Жоғары награданы өз қолымен тапсыру сәтінде Елбасының: «Бақытжан Ертаев – Қазақстан өз тәуелсіздігін алған алғашқы күндерден менің шақыруыммен елімізге келіп, Қазақстан Қарулы Күштерінің іргесін қаласқан офицерлердің бірі. Біз бүгін оның ерен еңбегі мен әскери ерліктерін жоғары бағалап, Отанымыздың ең жоғары наградасын тапсырғалы отырмыз. Бұл – еліміздің Қарулы Күштеріне деген үлкен құрметіміз бен сенімімізді білдіреді» деуі Бақытжан Ертаевтың Батыр ғана емес, әскери саланың хас шебері және Отанымыздың нағыз патриоты екендігін толық аңғартады.
Қазіргі таңда генерал-лейтенант Бақытжан Ертаев «Қазақстан ардагерлері қауымдастығының Құрметті төрағасы», Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты. Қаһарман ағамызға Қазақстан Қарулы күштеріне қосатын үлесі мол, мәртебесі биік болсын дегіміз келеді.
Болат САЙЛАН, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың
профессоры, тарих ғылымдарының докторы,
Ауған соғысының ардагері
Егемен Қазақстан. – 2017. – 15 ақпан
