Жақсы бір адам… Өзгелердің қуанып, шаттануы үшін қызмет еткен…
Дәметкен апайды 2007 жылдары ең алғаш облыс әкімдігінің ғимаратында кездестіргенмін. Үюлі қағазға толы шағын кабинетінде қарбалас жұмыстың үстінде отырды. Ол кісі облыс әкімдігі жанындағы әйелдер істері жөніндегі комиссияның хатшысы еді. Байқағанымыз есігі келіп-кетуші адамдардан босамайды екен.
…Ендеше бүгін белгілі журналист, ардақты ана, асыл жар, қоғам белсендісі болган Дәметкен Ахметова жайында естеліктер айтуға оқталып отырмын. Оның мен үшін қандай ауыр екенін бәлкім жүректеріңіз сезіп те отырған шығар. Бәлкім куні кеше ғана жарқырап ортамызда жүрген адам туралы естелік оқу сіздерге де оңай болмас…
Иә, сол жолы алғаш жүздескенімізге қарамастан, тәжірибесіз бозөкпе біреу демей, баласынбай мейірімін төге сөйлеп еді -ау. Жастар газетіне апай жайлы жазбақшы болып барған едім. Ол кезде әкімдіктің үлкен ғимаратында отырған әрбір кісі таудың шыңдарындай биік көрінетін. Жүрексініп әрең кіретін едік. Алайда, Дәметкен апай бұрыннан таныс адамдай жадырап қарсы алды.
Мұнан соң апаймен жиі хабарласып тұратын болдым. Ол кісі карап жүрмейді. Іс-шаралар ұйымдастырып, кездесулер өткізіп, бір тыным таппайды. Қыз-келіншектерге қатысты барлық жұмыстың басы-қасынан табылады. 2008 жылы болуы керек, 8 наурыз мерекесі қарсаңында қыз-келіншектерге арнап, «Алтын бесік» деген жыр жинағын шығарды. «Ешкім қалып кетпесін, облыстағы колына қалам үстаған барлық қыз-келіншектердің жырлары енгізілсін» деп бүл шаруаға үлкен жауапкершілікпен қарады. Сол жылдары балауса өлеңдерімен жаңадан көрініп жүрген Жұлдыз Бейсек, Гүлсара Шалқар секілді жас ақын кыздардың да өлеңдері осы жинаққа енді. Әр ауданның әр ауылында елеусіз жүрген өлең жазуға талпынысы бар нәзік жандыларды іздеуден Дәметкен апай бастаған топ жалыққан жоқ. Нәтижесінде барлық әкпелеріміз бен қарындастарымыздың жырларынан құралған жинақ өз оқырмандарын тапты. Одан кейін де бұл қызметте талайлар болды ғой, бірақ Дәметкен бастап кеткен сондай бағалы бастамалары түгелдей жалғасын тапты деп айта алмаймын.
Айта берсе апайдың ізгі істері өте көп. Бір жолы облыстағы белсенді топпен бірге Еуропаның бірқатар елдерін аралап қайтқаны бар. Содан кабинетіне бір жұмыспен кіре қалған едім. Дәметкен апай жадырап отыр. Көңілі көтеріңкі. «Есет-ау, біздер бірқатар өркендеген шет елдерді аралап қайттық кой. Экономикасы, мәдениеті дамыған елдерден үйренерініміз көп екен. Олардан біздің елдің де артықшылықтары бар. Еліміз рухани байлық жағынан жоғары. Ал сырт елге барғанда ең бірінші керегі — халықаралық тілді білу екен. Сол ағылшын тілі жағынан ақсап тұрғанымыз болмаса, сапар өте жемісті болды. Сендер жассындар, бір күні болмаса бір күні шетелге жолдарың түседі. Халықаралык тілді үйрене жүру керек екен» деп сапарынан түйген әсерімен бөліскені де бар.
Бір кызығы. Дәметкен апай жеке басына қатысты жетістіктерімен мақтана бермеуші еді. Мәселен, белгілі жазушы-журналист Мақұлбек Рысдәулет біз айтып отырған Дәметкен апайдың өмірлік серігі екенін мен арада 2 жыл өткенде білдім. Макұлбек аға ол кезде облыстық «Ақ жол» газетінің бас редакторы болатын. Дәметкен апай: «Мақұлбек екеуміз университет бітірген соң, жұмысымызды Жезқазганда бастадық қой. Жас күнімізде Мақаңның туып ескен жері Жуалыға жиі келіп тұрдық. Осы журналистік ізденіс кезінде талай рет суық күндерде көлігіміз бұзылып, жолда қалған кезіміз болды. Қыстың ызғарлы күнінде бірнеше шақырымды жаяу жүрген сәтіміз естен кетпейді. Журналистика саласын, мақала жазуды біреулер жеңіл көреді. Журналисті ел қыдырып, сайрандап жүретін адам деп бағалайтындар бар. Олай емес, журналистің жұмысы ең ауыр жұмыс. Шерхан Мұртаза ағамыз: «Журналистің арқалағаны алтын, жегені жантақ» деп бекер айтқан жоқ. Бұл саланың талай қиындығы бастан өтті. Облыс әкімінің баспасөз кызметін де басқардым. Қиындықтан тартынбай, үйреніп, талпынып еңбек еттік» дейтін апай.
2012 жылы белгілі акын, айтыстың танымал жүргізушісі Жүрсін Ерман 60 жасқа толып, Алматы қаласында шығармашылық кешін өткізді. Арасында 4-5 жұп акындар айтысы да болады екен. Алдын ала жарнамасы республикалық «Қазақ әдебиеті» газетінде дүрілдеп шығып жатты. Сенбі күніне ыңғайлаған болуы керек. Сол кешті көріп қайтуға мен де бармақшы болдым. Бір кісілерден Макүлбек Рысдәулет ағаның баратынын да естіп алдым. Мақаң мен Дәметкен апай университетте Жүрсін Ерманмен бірге оқыпты. Жүкеңмен менің де аздаған таныстығым бар еді. Макұлбек ағаға хабарласып едім. «Азанда, 7-00 де Жамбыл даңғылының бойына шығып тұр, ала кетемін» деді. Айтқан уақытында межелі жерге шығып тұрдым. Бір үлкен «Газель» келіп тоқтады. Әуелі «Тараздан бір топ кісі бара жатыр ма?» деп ойлағанмын. Ішке кіріп, амандасып жатқанда байқадым, көлікте жүргізушіден бөлек екі-ақ адам. Ол Мақаң ағай мен Дәметкен апай. Болды. 16 орындық дәу «Газельмен» 4 адам ғана бардық сол жолы Алматыға. Сөйтсек, Мақұлбек Рысдәулет ағайды құрметтейтін бір кәсіпкер інісі көлік тауып, жол шығынын да өзі көтерген екен. Жол бойы жақсы әңгімелер айтылды. Әрине, бұл кісілердің ойлау деңгейі, сөз орамы өте жоғары ғой. Ең бастысы, екеуінің жастарының ұлғайғанына қарамастан бір-біріне деген сыйластығының, кұрметінің, сүйіспеншіліктерінің зор екендігін байқадым.
Дәметкен а п а й д ы ң қасындағы Макұлбек Рысдәулет ағамыз өте б а қ ы т т ы көрінді маған.
Дәметкен апай зейнетке шыққан соң да қарап отырмады. «Жан дауа» қоғамдық бірлестігінің төрайымы ретінде елдің ортасында, жастардың арасында жүрді. Қоғамдық жұмысты да жауапты атқарды. Үнемі қалалық мәдениет үйінде іс-шаралар өткізіп жүретінін байқаушы едік. Онысына ешқандай кұрмет те күтпейтін.
Өмірінің соңғы жылдары М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетімен тығыз байланыста жұмыс жүргізіп, «Жас журналистер» клубын ашқан болатын. Ол жүмысына да жан-жақты кірісті. Дәметкен апай осы жылдар ішінде Нұрсұлтан Рахымбай, Азиза Абдрайымова секідді журналистикаға бейімі жоғары студенттерді танып, тәрбиеледі. Жас журналистердің қадамына, қаламына өзі жазғандай сүйсініп, сенім артканын, «болашактың иесі сендерсіңдер» деп бағалағанын талай рет естігенбіз. Сонда бойымыздағы жақсы қасиеттерді жас ұрпакқа дарытып, солардың жолын ашып кетейік деген ізгі мақсатты ұстанған екен-ау. Дәметкен апай міне осындай тұла бойы ізгі қасиеттерге толы жан еді ғой. Мұндай жақсы қасиеттерді бағалай білмейтініміз бар ғой, әттең. Әйтпесе, уақытын жоғалтпай, жүйкесін жұқартпай өз шаруасымен айналысып жүрсе де болады ғой. Жоқ. Дәметкен апай өзі де тыным таппайтын, өзгеге де тыным бермейтін талапшыл, іскер адам еді.
Ол кісінің өмірден озғанын әлеуметтік желіден, анықтап айтқанда «Фейзбукқа» қалалык «Жамбыл-Тараз» газетінің директор — бас редакторы Эльмира Мырза-ғали жазған толғаныс -жазбадан білдім. Төбемнен жай түскендей болдым. Өйтпегенде ше? Ол кісінің ауырғанын да естімегенмін. Әлде сездірмеді ме? Әйтеуір, өмірінің сонғы айларына дейін коғамдық жұмыстарда жүрді ғой.
Осылайша, белгілі журналист, талантты ұйымдастырушы, керемет ізгі қасиеттердің иесі болған Дәметкен апайдан айырылып қалдық. Жүрегіміз езіліп жүріп көпшілік әріптестермен бірге барып көңіл айттык. Жерлеу рәсімінен кейін «Рас» мейрамханасында берілген еске алу дастарханына катысып, құранға қол жайдық. Өмір дегеннің өте қысқа, шолақ, өткінші екеніне тағы бір көз жеткіздік.
Бірак, ол кісінің артында елге белгілі, көпшілікке ардақты жолдасы Макұлбек Рысдәулет ағамыз қалды. Перзенттері, немерелері қалды. Жасаған жақсы еңбегі қалды. Ол танып, оның қолдауымен елімізге белгілі болган жас талант ақын-журналистер қаншама? Олардың көпшілігі белгілі болып үлгерді. Сол танымал жастардың талантын аша білді. Сондықтан, Дәметкен апайды іздейтіндер өте көп. Сол «Раста» өткізілген құран окыту шарасы кезінде көп кісілер сөйледі. Толғанып тебіренді. Белгілі жазушы-журналист, қоғам қайраткерлері сөз алды. Ол кісілер Дәметкен апайдың жаяу жүрген сәтіміз естен кетпейді. Өзі кызмет атқара жүріп, облыстық деңгейде басшы қызметте [ болған жарының көңілін таба білген үлкен жүректі жан еді — Дәметкен апай.
Өмір жалғасады екен. Қазір де қоғамдык шараларды аткарып жүрген әпкелерімді көрген сайын есіме Дәметкен апай түседі. 8 наурыз — халықаралық әйелдер мерекесі жақындаған сайын апай ойға оралады. Осы мерекені ерекше қадірлеп, ерекше күтуші еді. Өзінің де мерекесі ғой. Алайда ол өзінен бұрын өзге әпке-сіңлілерінің қуанып, шаттанғанын қалап тұратын. Өзінің мерекесіңде де байыз тауып дем алмай, баскаларға қызмет жасап жүретін.
Сондыктан, Дәметкен апайды іздейтіндер, ол кісіні сағынатындар көп. Артында із қалды, «өмірі өнегеге толы болды» деген сөздер осындай кісілерге арналып айтылатын шығар, сірә. Біз де ол кісінің жатқан жері жайлы, жаны жаннатта болуын Жаратқаннан жалбарынып сұраймыз. Өмірде жасаған барлык жақсылығы Жаратқанның қалауымен өзіне сансыз сауап болып жазылып, екінші өмірдегі жағдайының жаксы болуын тілейміз. Біз Дәметкен апайды ұмытпаймыз. Себебі, ол жаксы істерімен көп кісіге қамқор болған, көп кісінің жүрегінде қалып қойған, жаны ізгілікке толы адам.
Есет ДОСАЛЫ
Ғұмыр дария. – 2017. – 9 наурыз
