Руф Сандерсон балаларға арналған 75 кітаптың иллюстраторы ретінде танымал. Оның баяндауында «Он екі биші ханшайым», «Күлше қыз», «Ғажайып түс» атты танымал ертегілер жарық көрген.

xa0xa0xa0xa0xa0Алтын шаштыxa0қызxa0бенxa0үшxa0аюxa0[Мәтін] /xa0баяндап,xa0суретінxa0салғанxa0Руфxa0Сандерсон ; ауд. Гүлзатxa0Ақжолова. -xa0Астанаxa0:xa0Фолиант, 2018. – 32 б.

xa0xa0xa0xa0xa0Орман шетіндегі жалғыз үйде аюлар отбасы тату – тәтті тұрып жатты. Олар әр таң сайын жеміс-жидек теріп, серуендейтін. Міне осындай күндердің бірінде Алтын шашты кішкентай қыз аюлардың үйіне тап болады. Үйге кірген кезде үш орындықты көреді, сөйтіп әр қайссысына отырып шығады, ыңғайлап ең кішісіне отырып, әр орындықтың алдында ботка тұрады, әр қайсысынан дәм тәтіп ең кішкентай табақтағы ботқаны тауысып қояды. Орындықта шайқалып отырып, қатты шайқалғаны сонша, орындық шашылып кетті.

xa0xa0xa0xa0Алтын шашты қыз шаршағанын сезіп, келесі бөлмеге кіріп, онда үш төсекті көреді. Әр төсектің ыңғайлығын тексеріп, тұп-тұра өзіне арналғандай үшінші төсекке жайғасып, тәтті ұйқыға кетеді. Сол арада үш аю үйлеріне қайтып келеді.xa0Үш аю адасып кеткен Алтын шашты қызды қалай қарсы алар екендігін білгілеріңіз келсе ертегіні оқуға кеңес береміз.

Құстар адамды үнемі қызықтырды. «Құстар» деген не? Одар қандай тіршілік иелеріне жатады? Әйгілі америкалық орнитолог Роджер Тори Питерсонның құстар туралы көпшілікке мәлім тамаша кітабы былай басталады: «Бүкіл жоғары сатыдағы жануарлардың ең әдемі, ең тәтті әуездісінің құстар екені сөзсіз, одар еріксіз өзіне тәнті етеді, адам көбінесе соларды зерттеп, қорғайды. Құстардың саны, басқа омыртқалылардың барлығынан едәуір артық, сондай-ақ олар жер шарының барлық жеріне дерлік — поляр мұздарының жиегінде және ең биік тау беткейлерінде өмір сүреді».

Шынында да құстар бардық жерде адамның айналасынан талбылады, тіпті кей кезде табиғи орта ретінде тұспалдауға келмейтін осы заманғы қала жағдайларынан кездестіре аламыз. Мұны адамдар көп жүретін қаланың кез келген жерінен байқап көруіне болады.

Біздіңxa0кітапханаxa0кішкентайxa0оқырмандарынаxa0«Атамұра»xa0баспасынан жарықxa0көргенxa0А.Ф.xa0Ковшарьдыңxa0«Қазақстанxa0жануарлары»xa0сериясынан «Құстар»xa0аттыxa0мектеп энциклопедиясынxa0xa0ұсынады.

Ковшарь, А.Ф. Құстар [Мәтін] : мектеп энциклопедиясы — А.: Атамұра, 2010. – 352 б. -: сүр.

xa0Кітап екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімі — «Құстар класының жалпы очеркі», мұнда құстардың дене құрылысынан бастап, таралу және өмір сүруіне дейінгі құстар класына сипаттама беріледі. Осы бөлімнің бірінші және екінші тарауларынан құстар туралы мынадай жалпы түсінік берілген:

олар қандай тіршілік иелері; олардың жануарлар әлемі жүйесіндегі орны;

оларxa0қашанxa0жәнеxa0неденxa0пайдаxa0болған;

олардыңxa0денеxa0құрылысыxa0тіршілікxa0ететінxa0ортасынаxa0қалай реттеліп бейімделген;

ұшу әрекеті деген не және ол құсқа не берді — құстарда ұшпайтын омыртқалы жануарлармен салыстырғанда қандай артықшылықтар пайда болды.

Үшіншіxa0тараудаxa0құстардыңxa0жер шарында таралуына, олардыңxa0түрініңxa0санxa0алуандығына, суда, су маңында,xa0жерxa0бетінде,xa0ормандаxa0-xa0өмірxa0сүретін, яғниxa0дүниеxa0жүзіндегіxa0барлықxa0құстар туралы жалпы түсінікxa0беріледі.

Құстардыңxa0көбеюінеxa0арналғанxa0төртіншіxa0тарауда,xa0құсойнаққа,xa0ұяxa0салуға,xa0жұмыртқаларxa0инкубациясынаxa0жәнеxa0басқаxa0ұяxa0салуxa0айналымыныңxa0кезеңдерінеxa0өтеxa0айқынxa0мысалдарxa0келтіріледі.

Келесі тарауда құстардың табиғаттағы және адамның шаруашылық әрекетіндегі маңызы туралыxa0 баяндалады. Соңғы тарау алдыңғы тақырыпты жалғастыра отырып, құстарды қорғау қажеттігін дәлелдейді.xa0xa0Кітап туғанxa0өлкеxa0тіріxa0табиғатыныңxa0тіршілігінеxa0қызығушыларғаxa0арналған.

Өзіңізді детектив сезінуге, қызықты кездесулерді, шытырманға толы оқиғаларды сезінгілеріңіз келсе Зияш Телеуованың «Құлаған үйдің құпиясы» атты кітабын оқуға кеңес беремін:

xa0 xa0 xa0 Телеуова, З. Құлаған үйдің құпиясы [Мәтін] : жасөспірімдерге арналған көркем шығарма / Зияш Телеуова. — Нұр-Сұлтан : Фолиант, 2019. – 144 б.

Жасөспірімдерге арналған бұл шытырман оқиғаға толы шығарма қала балаларының өмірін суреттейді. Сегізінші сыныптың оқушылары қысқы, жазғы демалыста жүріп, түрлі оқиғалардың куәсі болады. Бірінші — «Ит жоғалған күн» оқиғасы. Итін жоғалтқан Кәрім мен достары жоқ іздеп жүріп, құлаған үйдің жертөлесіне біреулердің кіріп-шығып жүргенін көріп, сол есікке бақылау орнатады. Құлаған үйдің жертөлесіне қоныс тепкен діни секта мүшелері діни рәсімдерін өткізу үшін қамауда тұтқын ұстайды. Жертөлеге түскен Кәрім оның үстінен шығып, құтқару әрекеттерін жасайды. Жергілікті полицияның көмегімен тыңшылар өзге діни ағымның іс-әрекеттерін әшкерелейді.

Бұл шытырман оқиғалардың басты кейіпкерлері — Кәрім, Бану, Аян, Айбектің өзара достығы, үлкендерге мейірімділігі, кішіге ізеттілігі, айналада болып жатқан оқиғаларға сергектігі қазіргі жас жеткіншектерді адамгершілікке, достыққа, қоғамдағы түрлі қылмыс көріністеріне немқұрайды қарай алмауға үйретеді.

Кітаптың авторы Зияш Төлеуова 1947 жылы Ақтөбе облысы Шалқар ауданында туған. Шығармашылық жолын шытырман оқиғалы кітап жазуға арнап, балаларға арналған тұңғыш детектив жанрындағы «АБКА – тобы ашқан қылмыс» (2009 жылы) кітабы «Жеті Жарғы»баспасының демеушілігімен жарыққа шықты.

2013 жылы Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігінің «Әлеуметтік маңызы бар әдебиеттерді тарату» мемлекеттік бағдарламасы бойынша: Жаңа заман прозасы» сериясымен — «Банкирдің өлімі», «Махаббаттың ажалы» детектив желісіндегі романдары «Жазушы» баспасынан жарық көрді. 2017 жылы жасөспірімдерге арналған детектив кітабы — «Құлаған үйдің құпиясы» мемлекеттік сатып алу байқауынан өтіп, мемлекеттік тапсырыспен шыққан. 2018 жылы әлем әдебиетінің алтын қоры — Агата Кристидің «Тайна семи Циферблатов» — «Жеті Циферблаттар құпиясы» детектив романын қазақ тіліне тәржімалады. Бұл аударма Мемлекеттік сатып алу бағдарламасы бойынша тапсырысқа өтті.

Ал келесі ұсынатын кітабім альпі халқыныңxa0 «Хайди» атты ертегісі.

Хайди [Мәтін] : [альпі ертегісі бойынша/ бас ред. Қ. Байғабылова; ағыл. тілінен ауд.Ү. Кеңесбаева]. — Алматы: Аруна, 2015. – 32 б.

Ертегіде Тобиас атты бала орта дәулетті шаруаның отбасында туып-өсті. Ол егістік алқабында таңертеңнен кешке дейін ерінбей жұмыс істеп, еңбексүйгіш боп ержетті. Тобиас Аделаида есімді қызды жақсы көрді. Аделаида да оны қатты ұнатты. Тағдырдың қысылтаяң шағында бір-бірін ешқашан тастап кетпеуге ант беріседі.

Тобиас пен Аделаида тату-тәтті өмір сүріп жатады. Арада біраз уақыт өткенде Аделаида дүниеге Хайди атты сүйкімді сәби әкеледі. Бірақ көп кешікпей ерлі-зайыптылар көлік апатына ұшырап, күтпеген жерден қаза табады.

Хайди атасының қолында тәрбиеленеді. Олар Швейцариядағы Альпі тауының басында тұрады.

Кішкентай қыз айналасындағыларды мейірімділігімен, сүйкімділігімен өзіне баурап алады. Хайдидің Петер есімді досы болады. Ол – қойшы. Петер Хайдимен көгалда ойнағанды жақсы көреді.

Мейірімді қыздың тағы бір досы – Клара. Ол ауыр сырқатқа шалдығып, жүре алмай қалады. Хайди Клараның емделуіне көмектеседі.

Хайдидің өмірі әрі қарай немен жалғасқанын осы ертегіні оқып біле аласындар.

Кітап кішкантай балақайларға, көпшілік қауымғаxa0 арналады.

Алпамыс батыр [Мәтін] : эпостың баяны / балаларға лайықтап әңгімелеген Ақселеу Сейдімбек; сурет. Ж. Нұрбекұлы, А. Әбелдинов. — Астана: Фолиант, 2019. – 176 б.

Халық ауыз әдебиетін телегей-теңіз мол мұра десек, сол теңізді құрайтын аса ауқымды арнаның, 6ipi — эпикалық жырлар. Ал солардың ішіндегі ең бір келісті де көрнектісі «Алпамыс батыр» жыры екен даусыз. Автор осы жауһар туындыны оның көркемдігі мен сурет-бояуына қылаудай да залал тигізбей, әсер-сезімін еш төмендетпей, ойлау, пайымдау, саралау, қабылдау қабілеті әлі толық қалыптасып үлгермеген жас жеткіншектердің таным-түсінігіне лайықтап, қара сөзбен әсерлі баяндалған. Шығарманың тілі де тартымды, ұғынықты, қарапайым.

«Алпамыс батыр» жырының қара сөзбен баяндалып, көркем безендірілген бұл нұсқасы жас ұрпақтың ойын ұштап, қиялын қанаттандыратын кезекті рухани олжасы боларына кумән жоқ.

«Алпамыс батыр» – қазақ эпостарының ішіндегі ең көне жырлардың бірі. «Алпамыс батыр» жырында халқымыздың ежелдегі тіршілігі, жұртымыздың басынан кешкен ерлік оқиғалары жырланған. Жырда сонау заманның түсінігі, әдет-ғұрыптары, салт-дәстүрлері жинақталған.

Ертегі — ауыз әдебиетінің ықылым заманынан келе жатқан көне де мол мұрасы. Оның ертегі деп аталуының өзінен де, сол сияқты ертегілердің «Бұрынғы өткен заманда, ерте-ерте, ертеде» деп басталуынан да оның атам заман туындысы екенін аңғару қиын емес.

Ертегілерде халық басынан кешкен, ғасырлар ізі жатыр. Оларда еңбекші халықтың тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрпы, елдік тарихы, қилы-қилы қиын асулары, халықтың мұң- шері, арман-мұраты бейнеленген.

Білугеxa0құмарлық,xa0көругеxa0ынтықxa0болуxa0–xa0балаxa0атаулыныңxa0болмысынаxa0тәнxa0қасиет. Сондықтан сендерге

«Анау не? Мынау не?xa0Қайда?xa0Қашан?xa0Неге?xa0Неліктен?»xa0дегенxa0санxa0алуанxa0сұрақтарxa0қойып, оныңxa0жауабынxa0алғаншаxa0асығасыңдар. Сұрақтарыңныңxa0жауабынxa0«Анау не? Мынау не?»xa0 атты танымдықxa0кітаптарxa0топтамасынан таба аласыңдарxa0– сендердіңxa0сұрақтарыңаxa0жауап беретін пайдалы, көмекшіxa0құралдыxa0ұсынамын:

Жүрекxa0қалайxa0соғады?xa0[Мәтін] :xa0адамxa0денесіxa0туралыxa0өзіңніңxa0барлықxa0сұрақтарыңаxa0жауапxa0ал!/xa0басxa0ред.xa0Қ.xa0Байғабылова; орыс тіл. ауд. З. Башбаева. — Алматы: Аруна, 2018. – 16 б.

Ақxa0аюxa0негеxa0тоңбайды?xa0[Мәтін] :xa0жануарларxa0туралыxa0өзіңніңxa0барлықxa0сұрақтарыңаxa0жауап ал! / бас ред.xa0Қ.xa0Байғабылова; орыс тіл. ауд. З. Башбаева. — Алматы: Аруна, 2018. – 16 б.

Балықтарxa0судаxa0қалайxa0тынысxa0алады?xa0[Мәтін]: табиғатxa0туралыxa0өзіңніңxa0барлықxa0сұрақтарыңаxa0жауап ал! / бас ред.xa0Қ.xa0Байғабылова; орыс тіл. ауд. З. Башбаева. — Алматы: Аруна, 2018. – 16 б.

Ұялыxa0телефон неге дірілдейді?xa0[Мәтін]: технология туралыxa0өзіңніңxa0барлықxa0сұрақтарыңаxa0жауап ал! / бас ред.xa0Қ.xa0Байғабылова; орыс тіл. ауд. З. Башбаева. — Алматы: Аруна, 2018. – 16 б.

xa0Пияз неге көзденxa0жасxa0ағызады?xa0[Мәтін] :xa0адамxa0денесіxa0туралыxa0өзіңніңxa0барлықxa0сұрақтарыңаxa0жауапxa0ал! /xa0басxa0ред.xa0Қ.xa0Байғабыловаxa0;xa0орыс тіл. ауд. З. Башбаева. — Алматы: Аруна, 2018. – 16xa0б.

Ұялы телефон неге дірілдейді,xa0 пияз неге көзден жас ағызады, балықтар суда қалай тыныс алады, тағам асқазанға түсу үшін қанша уақыт керек,

неліктен жөтел пайда болады,xa0xa0мұрын неге бітеліп қалады, көкірек қуысының ішінде не бар сияқты көптеген сұрақтарға жауап береді.

Балалар бұл жолы сендерге қазақ ауыз әдебиетінің кейіпкері Алдаркөсе туралы кітабын оқуға ұсынамын.

Ол ақылды, ойлы, зерделі қудың жиынтық бейнесі. Алдаркөсе өзінің асқан айлакерлігі мен тапқырлығының арқасында көздеген мұрат-мақсатына жетіп отырады. Ол айналасындағы ашкөз байларды пайдакүнем саудагерлерді, әділетсіз қазыларды келеке- мазақ етеді. Мысалы, Алдаркөсе ел-жұртқа сараңдығымен әйгілі болған Шықбермес Шығайбайды масқаралап, бергісі келмеген асын ішіп, атын мініп, қызын алып кетеді. Сол сияқты байлықтың соңына түскен дүниеқұмар керуенбасын сазға отырғызып, өгіздерін олжа етеді. Әрі қарапайым халық оның бұл әрекеттерін еш уақытта айыптап кінәламайды, қайта, көптің көңілінен шыққандықта оны қоштап, әрдайым қуаттап отырады.

Алдаркөсе туралы хикаялар сонау ерте заманнан айтылып, ауыздан ауызға көшіп келе жатқан көне дүниелер. Оның өмірде болғанын, қай уақытта өмір сүргенін дәлелдейтін тарихи деректер жоқ. Негізінен Алдаркөсе образының терең қатпарларында алғашқы қауымдағы мифологиялық түсініктердің ұшқыны бар екендігі белгілі фольклоршы ғалым, академик С.Қасқабасов пен әдебиеттанушы, филология ғылымдарының докторы Е.Тұрсыновтың зерттеу еңбектерінде айтылады. Олар Алдаркөсенің Шайтанмен сапарлас болуы, жын-перілердің қолбасшысымен дауласқанда әлемнің жаратылған мерзімі туралы куәлік айтуы біздің басты кейіпкердің арғы тегі мифологиядағы трикстер бейнесімен астасып жатқандығын көрсетеді деген тұжырым жасайды.

Қалай айтқанда да, қарапайым жұрттың діттеген жерінен шығып, еш ұмытылмай күні бүгінге дейін жеткен Алдаркөсе әрмен қарай да қазақ халқымен бірге мәңгі жасай бермек. Соңғы кездері осынау ғажайып кейіпкердің еліміздің театр және кино өнері туындыларына айналуы соның жарқын көрінісі болса керек. Тұңғыш рет 1942 жылы сахналанған «Алдаркөсе» пьесасы мен 1964 жылы қойылған «Алдаркөсе» фильмі келешекте дәстүрлі жалғасын табатынына риясыз сенгіміз келеді.

Ал енді Қожанасыр туралы айтар болсақ, ол түрлі халықтардың арасында ХІІІ-ХІV ғасырларда мейлінше кең таралған күлдіргі әңгімелердің ұмытылмас кейіпкері. Осынау әңгімелерде Қожанасыр бірде қу, бірде аңқау, бірде шешен тілді қалжыңбас бейнесінде сипатталады. Ол туралы хиқаялар бүкіл Азия, Арабия, Грекия, Румыния, Сербия, Еділ бойы, Кавказ халықтары фольклорында Молда Насреддин, Қожа Насреддин, Насреддин Әпенді деген аттармен кең тараған. Оның ұлты мен туған жерін дөп басып айту қиын. Тіпті ол өмірде болмаған, халықтың қиялынан туған кейіпкер де болуы әбден мүмкін.

Қожанасыр қоғамдағы келеңсіз жайттарды күлкіге айналдырып, қарапайым халықтың мұң-мұқтажын жеңілдетуге тырысқан. Әпенді бейнесінің ажырамас бөлігі — оның есегі.

Есек кейде қалжыңның бас кейіпкері болса, кейде Қожанасырдың айнымас серігі ретінде көрініс табады. Сол үшін де әлемнің көптеген елінде Әпендіге ескерткіш орнатқан кезде оны есектің үстіне отырғызып қояды. Сондай зәулім ескерткіштердің бірі — Өзбекстандағы Бұқара қаласында тұр.

Сайып келгенде, Алдаркөсе де, Қожанасыр да халық ұнатқан, халық таңдаған жағымды кейіпкерлер. Сондықтан да олар халықпен бірге мәңгі жасай бермек. Қос кейіпкердің бүгінгі жас буын үйренер, үлгі тұтар тұстары да аз емес деуге толық негіз бар.

Ең бастысы, олардың кедей-кепшікке, жәбір көрушілерге деген жанашырлығы, қамқорлығы һәм риясыз сүйіспеншілігі жеткіншектерге ой салғандай үлгі-өнеге болып қала бермек.

Бұл жинаққа Алдаркөсе мен Қожанасырдың терең, мағыналы, пәлсафаға толы ұтқыр әзіл-оспақтары, күйдіргідей ойып түсетін қалжың хикаялары енгізіліп отыр. Кітап жеткіншектер үшін тәлім-тәрбиелік жағы ескеріле отырып құрастырылды.

Кітаптың тартымды болып шығуы үшін, жинақты көркем безендірген елімізге жақсы танымал суретші, Қазақстанның еңбек сіңірген қайртакері, Қазақстанның мемлекеттік сыйлығының иегері, Қазақ ұлттық өнер академиясының профессоры Ағымсалы Дүзелхановтың еңбегін зор ықыласпен атап өткіміз келеді. Ойлы да әсем суреттер жинақтағы әңгімелердің ажарын мейлінше аша түскен.

Ертегіxa0- ауыз әдебиетінің ықылым заманынан келе жатқан көне де мол мұрасы. Оныңxa0ертегі деп аталуының өзінен де, сол сияқты ертегілердің «Бұрынғы өткен заманда, ерте-ерте, ертеде» деп басталуынан да оның атам заман туындысы екенін аңғару қиын емес.

Ертегілерде халық басынан кешкен, ғасырлар ізі жатыр. Оларда еңбекші халықтың тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғүрпы, елдік тарихы, қилы-қилы қиын асулары, халықтың мұң-xa0шері, арман-мұраты бейнеленген

Барлық елдің ауыз әдебиетінен мол орын алған және халықтыңxa0жазу-сызу өнері болмаған кезінде ауызша шығарған күрделіxa0шығармасының бір түрі — ертегілер. Ертегілер көбінесе, қара сөзxa0ретінде айтылатындықтан, оны халықтың ерте заманда шығарған көркемxa0әңгімесі деп қараймыз.

Балалар сендердіxa0xa0ғажайып, сиқырға толыxa0Руф Сандерсонныңxa0«Сиқырланған орман»xa0атты ертегі әлеміне саяхатқа шығайық.

Бір кездері ғажайып ел болған өлке кенеттен қуаңшылыққа ұшырайды. Аңызға сенсек, ақсүйек тұқымынан шыққан жаны ізгілікке толы адам ғана сиқырланған ормандағы Әлемнің жүрегін тауып, патшалықты бұл қатерден құтқара алмақ…

Әбден қартайған патша ұлдарын шақырып алып, елді қуаңшылықтан құтқарған ханзадаға өз тағын беретіндігін айтады. Ағайынды үшеуі де «Әлемнің жүрегін іздеп тауып, патшалықты құтқаруға дайын еді…»

Олар бірінен соң бірі Сиқырланған орманға аттанады….

Сиқырға толы ертегінің немен аяқталғанын осы кітапты оқып білесіңдер. Әсерлі оқиғаға толы бұл кітап рыцарьлық романдарды еске түсіреді және сендер сияқты жас оқырмандарды ертегінің сиқыр әлеміне жетелейді.

Кітаптын авторыxa0Руф Сандерсон балаларға арналған 75 кітаптың иллюстраторы ретінде танымал. Сандерсон өз туындыларында бояу қанық суреттердің табиғилығы мен реңк түстерінің байлығын шебер үйлестіре білген.

xa0Балалар бұлxa0жолы сіздерге отбасыныңxa0маңыздылығы,xa0бауырxa0менxa0сіңлі,xa0ініxa0қарым-xa0қатынасы, бауырмашылықxa0жайлы Хейди Ховарттыңxa0«Әрқашанxa0біздіңxa0қалауымызxa0болаxa0бермейді»xa0атты кітабынxa0ұсынамын.

xa0 xa0 xa0 Алғашында бауырларының болғаны қонжыққа ұнамайды. Анасы оған жақын сәбидің жарық дүниеге келетіні туралы айтқан кезде Қонжық аңырып, абыржып қалған еді.

xa0 xa0 xa0 Дегенмен Қонжыққа енді өзімен бірге ойнайтын інісінің болатыны ұнады. Ал енді онымен қоса қарындасымен де ойнайтыны туралы ол ойлаған да, тіпті жоспарлаған да жоқ еді.

xa0 xa0 xa0 Орманға барарда ол анасынан кішкентай тентектерді ертпеуін сұрайды. Бірақ анасы «Кешір, балақай. Әрқашан біздің қалауымыз бола бермейді», — деп жауап берді Ана-Аю.

xa0 xa0 xa0Інісі мен қарындасыxa0жолxa0бойыxa0ағаларыныңxa0мазасынxa0алады,xa0оларxa0сотқарлау болатын.xa0Өздерініңxa0сүйіктіxa0алаңқайларынаxa0жақындағанxa0сайынxa0Қонжықxa0ашуланаxa0бастады.xa0Інішегіxa0оныңxa0құйрығынxa0тартып келе жатқан.xa0Қарындасыxa0болсаxa0оныңxa0құлағынxa0созып,xa0екеуіxa0мұныңxa0аяғынаxa0оралаxa0берді.

xa0 xa0 «Маған жәрдем етші, Қонжық. Інің мен қарындасыңды өзенге апаршы. Олар балықты көрсін».

xa0 xa0 xa0Ана-Аю егіздерді шөпке отырғызып, оларға былай деді: «Кішкентайларым менің, өзеннің ағысы қатты болады, сондықтан ағаларыңның айтқанын тыңдаңдар. Ол сендерге бас-көз болады. Келістік пе?»

xa0 xa0 xa0Екеуі бастарын изеді, Қонжық оларды өзін зеріктіреді деп есептесе де, бұл жолы олардың алдында өзін ересек, маңызды әрі байсалды сезінді.

xa0 xa0 xa0Бауырларын өзенге апара жатып, өзінің үлкен әрі басшы екеніне масаттанған Қонжық маңғазданып ақыл айтып келе жатып, кішкентай тентектердің тығылып қалғанын байқамайды.

xa0 xa0 xa0Екі қонжық бірдей жоғалып кетіпті…

xa0 xa0 xa0Әріxa0қарайxa0неxa0болғаныxa0жайлы,xa0Қонжықxa0қалайxa0ініxa0менxa0сіңлісінxa0қауіптенxa0құтқарғаныxa0жәнеxa0Қонжыққаxa0ағаxa0болғаныxa0ұнадыxa0ма,xa0xa0ертегі немен аяқталғанын осы кітаптан оқыпxa0білесіздер.

Қымбатты балақайлар!

Бұл жолы Сіздерге Ганс Христиан Андерсеннің «Таңдаулы ертегілері» атты кітабымен таныстырамын.

Ганс Христиан Андерсенxa01805 жылы Данияның Оденсе қаласында, кедей отбасында дүниеге келген. Атасы ағаштан таңғажайып жануарлар мен қанатты адамдардың мүсіндерін жасағанды жақсы көретін. Ешкімге зияны жоқ ақжарқын қария жоқшылықтың салдарынан өмірінің соңында ақыл-ой кемістігіне ұшырапты. Ал әкесі Ганс етікшілікпен айналысса, анасы Анна Мари Андерсдаттер нәпақа табуға болатын жұмыстың қай-қайсысынан да қашпайтын. Шытырман оқиғаларға құмар Үлкен Ганс 1812 жылы Наолеон әскерінің құрамында соғысуға аттанады.xa0Төрт жылдан соң мүгедек боп оралған ол көп ұзамай көз жұмады. Ырым-жырымға сенгіш Анна Мари балшыларға баласының болашағын болжатуға құмарxa0етін. Солардың бірі: «Күндердің күнінде ұлыңыз атақты адамға айналады», – депті. Өкінішке орай, ғазиз ана жалғызының «әлем балаларының сүйікті ертекшісі» атанғанын көрмей кеткен.

Ганс әкесінен қызықты әңгімелерді, қиял-ғажайып ертегілерді, аңыз-хикаяларды тыңдап өседі. Алайда шынайы өмір оны сынап-ақ бағады. Серейген ұзын бойлы, арық баланы бәрі «құтан», «бағана» деп мазақтайтын. «Сен де ертең атаң сияқты есуасқа айналасың» деп келеке ететін. Тіпті, әлдебір бұзақылар жайдан-жай ұрып жіберуге дайын тұратын. Мектепте де, көшеде де оның достары болмады. Мұғалімі болса, қай тапсырманы да қатесіз жаза алмайтын шәкіртін саусақтарынан аяусыз ұрғылайтын. Мұндай «адам төзгісіз азапқа» шыдай алмай, оқудан бас тартқан ұлын анасы кедей балаларына арналған қайырымдылық мектебіне ауыстырады.

Жоқшылық, айналасындағылардың зәбірі, шеттетілу Ганстың жігерін жасыта алмады. Ол өте арманшыл да қиялшыл, сезімтал да әсершіл болып өседі. Балалық шағын «Менің өмірімнің ертегісі» атты кітабында былайша еске алыпты: «Әке-шешемнің жалғыз баласы болғандықтан, ерке өстім. Анам маған: «Сен бақыттысың. Нағыз графтың баласысың», – дейтін. Өзін ата-анасы кішкентайында қайыр сұрау үшін үйінен талай рет қуып жіберіпті. Сонда күні бойы көл жағасында, көпір астында қарны ашып, суықтан бүрсең қағып, жылап отырады екен.

Анна Мари ұлының шебер тігінші болуын армандайтын. Сол себепті де, оны ес білгеннен тігуге үйретеді. Ал әкесі қолдан ойыншықтар жасағанды, ән айтқанды, дат драматургы Гольбергтің комедияларынан ұлымен бірге көріністер қойғанды жақсы көрген. Ақыл-ой кемістігіне ұшырағандарға арналған ауруханада істейтін әжесі немересін сонда жиі ертіп баратын. Ганс онда «ерекше үй тұрғындарының» әңгімелерін сағаттап тыңдаудан жалықпайтын. Өмірінің соңына таман күнделігінде: «Мені жазушы еткен – әкемнің әндері мен есуастардың сөздері», – деген жазба қалдырыпты.

Ганс мектепте сабақты нашар оқыған. Ешқандай пәнге қызығушылығы болмаған. Үй тапсырмасын орындаудан гөрі көртышқанның інінің аузында отырып, оның жер бетіне шығуын, таңғажайып жерxadасты әлемі туралы баяндап беруін күткенді жақсы көретін.

Бірде Оденсеге копенгагендік труппа келіп, бір батыр туралы қызықты қойылым қояды. Көрермендер арасында әкелі-балалы Андерсендер де бартын. Бұл оқиға бала Ганстың театрға деген сүйіспеншілігін оятады. Үш ай бойы әкесімен бірге жәшіктен сахна дайындап, ағаштан қуыршақтар жасап, оларға матадан киімдер тігеді. Тіпті, өзі арнайы пьеса жазып, уақытын өзімен-өзі көріністер қоюмен өткізетін.

Жазушының ертегілерінің қайссын алсаң да қиял-ғажайыпқа, шытырман оқиғаға тола. Балалар Сіздерге «Нағыз ханша» атты ертегісінмен таныстырайын.

xa0Нағыз ханша

Ертеде бір ханзада болыпты. Ол ханшайымға — тек нағыз ханшайымға үйленуді армандайды екен. Арманындағы ханшайымды іздеп, дүниенің төрт бұрышын түгел аралапты. Алайда барлығы да ойынан шықпапты. Ханшайымдар көп еді, бірақ олар нағыз ханшайымдар ма, жоқ па, соны білмей басы қатыпты. Елден ел кезіп, үйіне қайғырып оралады — ол нағыз ханшайымды қатты кездестіргісі келген еді.

Бірде кешкілік ұйтқыған дауыл көтерілді: найзағай жарқылдады, күн күркіреді, нөсерлетіп жаңбыр жауды — дүние астаң-кестең болды! Кенет қақпаның есігі қағылды, есікті ашуға қарт король шықты. Шықса, қақпа алдында мал-мандай су болған бір қыз тұр. Құдайым-ау, мына дауыл қызды қандай күйге түсірген! Су оның шашынан да, көйлегінен де сорғалап, шұлығы арқылы шәркейіне құйылып жатты. Сөйте тұра, ол өзін нағыз ханшайыммын деп таныстырды.

«Жә, біз оны тексереміз!» деп ойлады корольдің әйелі, бірақ ештеңе демеді. Сөйтті де, жатын бөлмеге барып, кереуеттен барлық көпшік-көрпелерді түсіріп, тақтайдың үстіне бұршақ қойды. Сосын оның үстіне жиырма көрпе төсеп, көрпенің үстіне тағы да жиырма мамық көпшік салды.

Осы төсектің үстіне патшайымды түнде ұйықтауға жатқызды.

Ертесіне одан қалай ұйықтағанын сұрады.

— Ой, сұрамаңыз, өте нашар ұйықтадым, — деп жауап берді ханшайым. — Мен түні бойы көз ілмедім. Төсектің астында не бар екенін бір құдай біледі! Мен әйтеуір бір қатты заттың үстінде жаттым, енді бүкіл денем көгеріп те қалған шығар! Ешкімнің басына бермесін!

Сөйтіп, бәрі де оның нағыз ханшайым екенін түсінді. Өйткені ол жиырма көрпе, жиырма мамық көпшікте жатып, бұршақты сезді ғой! Тек нағыз ханшайымдар ғана осындай нәзік болады.

Осылайша ханзада оған үйленді — енді ол нағыз ханшайымға үйленгенін біледі! Ал бұршақ оны қазір де көруге болатын музейге жөнелтілді, тек оны әлдебіреулер ұрлап кетпесе болғаны.

Біліп қой, бұл — ақиқат тарих.

xa0Андерсен ертегілері сіз бен бізге өмірді қат-қабат қиындығымен қабылдауды үйретеді. Өмірді қаз-қалпында сүюді үйретеді. Ал, өмір дегеніміз – Андерсеннің өзі айтқандай, ең ғажайып ертегі.

Ертегілер әр түрлі жастағы оқырмандарға арналады.