Тараз гүлдене береді

Тараз гүлдене береді

 Тараздың тазалығы мен көгалдандырылып, көгеріштендірілуі қашанда облыс, қала басшылығының басты назарында. Бүгінде қаламыздың үлкен даңғылдары мен көшелерінің бойында, саябақтар мен гүлзарларда көктемгі көріктендіру жұмыстары қызу жүріп жатыр.

Осынау сауапты да жауапты жұмыстарды сапалы әрі уақтылы атқаруды «Жасыл ел – Тараз» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өз мойнына алған. Аталмыш мекемені қазір Талғат Зауырбеков басқарады. Осы мекемеде бес жылдан бері еңбек етіп келе жатқан жол тазалау учаскесінің бас шебері Арайлым Арыстанованы сөзге тартқанымызда ол:

– Біздің жұмыс негізі жыл-он екі ай бойы тоқтамайды. Қазіргі қарқын алған көгалдандыру жұмыстары үстіміздегі жылы наурыздың 15-нен басталған. Сол кездері жер аударылып, гүл егілетін жерлер дайындалған болатын. Енді міне, рет-ретімен Атшабар, Төле би және Жамбыл даңғылдары қиылыстары, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті саябағынан кейін «Жеңіс» саябағына да кезек келді. Алдымен сынған шыбықтар мен қоқыстардан тазартып, сонан соң гүл түрлерін отырғызудамыз, – деді.

Жалпы, осы жұмысқа қанша адам тартылып, қандай гүл түрлері егілуде дегенімізде: «Бұл жұмыстарға 30 адам тартылған, оларды арнайы автобус тасымалдайды. Мекеме есебінен ыстық тамақпен қамтамасыз етілген. Таңғы сағат 7.00-ден кешкі 19.00-ге дейін жұмыс істейтін еңбеккерлерге әзірге 90-100 мың теңге жалақы төленуде. Мекеме тарапынан қала сыртында тұратындарға отын жағынан тегін жәрдем көрсетіледі. Негізі «Шабо», «Салвия», «Такетес», «Катарантус» атты гүл түрлерін егудеміз. Бір айта кететіні, ЖШС-ның жылыжайларында өсіріледі», – деді ол.

      Тұрмаханбет ҚАЗАҚБАЙ, 

Тараз қаласы

 Aq jol. — 2020. — 13 mamyr

Тарихы тағылымға толы Тараз  

Тарихы тағылымға толы Тараз

 

Екі мың жылдан астам уақыт бойы салтанат құрып келе жатқан тарихи Тараз бүгінде жаңаша бағытта дамып, соны сипатта түрленіп келеді. Уақыт өткен сайын көне шаһарда құрылыс қарқынды дамып, облыс орталығының әлеуметтік және экономикалық әлеуеті артуда. Өткен аптада ғана Тараз қаласында «Қала күні» мерекесіне орай жиырма бірдей нысан ашылып, ел игілігіне пайдалануға берілді.

    Әуелі Жамбыл облысы әкімдігінің алдында Жамбыл Жабаев ескерткішінің ашылу салтанаты өтті. Елбасының «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында ұйымдастырылған шараға облыс әкімі Асқар Мырзахметов бастаған облыс және қала басшылығы, сонымен қатар қоғамдық кеңес мүшелері мен қала тұрғындары қатысты. Даңқты жырау ескерткішінің облыстық әкімдік алдынан бой көтеруі өңір тарихында айтарлықтай оқиға болды. Сонымен қатар бұл нысан қазақ халқының кенен өнерін, құдіретті қара сөзін айғақтап тұрғандай әсер етеді. Жамбыл Жабаев ескерткішінің ашылу салтанатына қала тұрғындары мен қонақтары да көптеп жиналып, қала күні аясында өткен шараны тамашалады. Бұдан былай Абай даңғылының бойында ұлы ақын Жамбылдың рухы асқақтап, болмысы биіктеп тұра бермек. Ал аталған ескерткіштің биіктігі 4 метр болса, салмағы 1,5 тонна.

Өз кезегінде Тараз қаласында «Теміржол вокзалы аллеясының» ашылуы да айтарлықтай оқиға деуге болады. Аллеяда екі мың жылдан астам тарихы бар көне Тараз шаһарының тарихын баяндайтын стелла орнатылып, оған «Тәңір» деген сөз жазылыпты. Сонымен қатар мұнда жыр алыбы Жамбыл Жабаевтың домбырасы, күй шебері Ықылас Дүкенұлының қобызы бейнеленген. Ал бұл жерге неше мыңжылдықтардан сыр шертетін Тараз топырағынан да талай тұлғалардың шыққанын білдіретін қауырсынның орнатылуы келер ұрпақ үшін үлкен өнеге болатыны анық. Аталған скверде «Көне Тараз» стелласы қойылып, айналасы абаттандырылды. Стеллаға Тараз, Әулиеата, Жамбыл, Талас сияқты Тараз қаласының бұрынғы төрт атауы жазылып, қобыз, домбыра, дәуіт, бал­бал тас сынды тарихи кезеңдерді бейнелейтін ұлттық құндылықтар орнатылды. Нысанды «Айя сервис» ЖШС-нің 30,0 миллион теңге жеке қаражаты есебінен Тараз қаласы тұрғындарына «Туған жерге тағзым» жобасы аясында тарту етілді.

Тараз қаласы күніне орай Жамбыл Жабаев ескерткіші маңындағы алаңша мен орталық «Достық» алаңында әсем, сазды субұрқақтар ашылды. Жамбыл Жабаев ескерткіші маңындағы субұрқақ жобасын толықтай «Atameken-Energy» ЖШС қытайлық әріптестерінің сызбасы негізінде іске асырған. Төрт қатардан тұратын екі субұрқақтың әрқайсысында үш түтік бар. Егер субұрқақ қарқынын жоғарылатса, биікке көтерілген су әуеде түйісіп, халқымыздың ауызбіршілігін айғақтайды. Осы арқылы жобалаушылар ұлттық құндылығымызды көрсете білген. Жамбыл облысы әкімдігінің мәліметінше, жоба «Жасыл Ел-Тараз» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тапсырысы бойынша жасалған. Субұрқақтардың ерекшелігі әуенмен су шашатындығында болып тұр.

Бұл күні қала көлемінде ел игілігіне берілген нысандар қатарында Желтоқсан көшесінің бойында ашылған «Желтоқсан толқыны» субұрқағын және республика бойынша ең ұзын 3 каскадтан тұратын 220 метрлік «Тәуелсіздік толқыны» атты түрлі-түсті субұрқағын айтуға болады. Гейзерден басталған алғашқы толқын 86 деген монументальды мафтан басталады. Бұрқақтың бойына Тәуелсіздігіміздің символы болып саналатын барлығы 14 дана барыс, қыран құс, пырақ мүсіндері орнатылған.

Сонымен қатар 120 павловния ағашы отырғызылып, 22 жарық шамдары, күн сәулесінен қуат алатын 4 дана батарея, 10 дана смарт орындықтарына интернет желісіне қосылатын құрылғылар (wi-fi), 48 орындық пен қоқыс тастайтын жәшіктер орнатылған. Жалпы жобаның эскизі «Spektr Energi Group» ЖШС тарапынан әзірленген. Ені 20 метр, ұзындығы 240 метр болатын аллеяның аумағы 0,5 гектар. Ал құны 284 миллион теңгені құрайды. Сәулет өнеріне тән ерекшелікті сақтай отырып салынған субұрқақтың ашылу салтанатына да тараздықтар көптеп жиналды. Көпшілік толқындар субұрқақтың соңына жетіп, кері қайтқанда Тәуелсіздіктің айшығы күн мен бүркітті бейнелейтін бейнесіне айналып, одан әрі егемендікке ұласатын ерекшелігін тамашалады.

Жуырда ғана Жамбыл облысының әкімі Асқар Мырзахметовтің бастамасымен Тараз қаласының орталығындағы Қайрат Рысқұлбеков саябағы мен оның ішіндегі батырдың ескерткішін қайта жаңғыртудан өткізу жұмысы басталған болатын. Аз ғана уақыттың ішінде бұл саябақ адам танымастай өзгеріп, жаңаша сипат алды. Қала күні мерекесі қарсаңында Халық қаһарманы Қайрат Рысқұлбеков атындағы саябақ ел игілігіне берілді. Бұл күні біртуар перзентінің рухымен қайта қауышқан көпшілік саябаққа көптеп жиналды. Кезінде шаһит кеткен батырдың рухына тағзым етіп, қаһарманның қайта жаңғыртылған ескерткішіне гүл шоқтарын қойды.

Саябақтың жалпы аумағы алты жарым гектарды құрайды. Жалпы сметалық құны 403,9 миллион теңгені құрайтын саябақтың эскиздік жобасын «Табыс жоба» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі әзірлеген.

Аталған саябақ ішінен «Желтоқсан-86» орталығы, «Тәуелсіздік ұшқыны» аллеясы, қайта жаңғыртудан өткен «Ардагерлер үйі», «Ғибрат» орталығы және «Шахмат» алаңы ашылып, ел игілігіне берілді.

Ерлік ешқашан ұмытылмайды. Ұрпақтар санасында естелік болып жаңғырып тұра береді. Бүгін қала күні мерекесі аясында «Жеңіс» саябағында тарихи ерлік дәріптелді. Атап айтсақ, Ауған соғысы ардагерлеріне арналған ескерткіш ашылып, көпшілік осы бір игі бастамаға куә болды. Ескерткіштің ашылу салтанатына Халық қаһарманы, Ауған соғысының ардагері, Парламент Мәжілісінің депутаты Бақытжан Ертаев пен Ауған соғысының ардагері, Парламент Мәжілісінің депутаты, «Қазақстан ардагерлері» қауымдастығының төрағасы Бақытбек Смағұл арнайы қатысып, нысанның лентасын қиды. Бұдан кейін сөз алып, өткен күннің орны толмас өкінішін шежіреледі. Кезінде Ауғанстан жеріндегі әскери іс-қимылдарға Жамбыл облысынан 2236 жауынгер қатысып, әскери қақтығыстар кезінде 71 жас азаматтың қаза тапқанын, бұл әр­қашан орны толмас өкініш еке­нін жеткізді. Сонымен қатар бүгін «Жеңіс» саябағында Чернобыль атом электр стансасындағы апатты залалсыздандыруға қатысушыларға арналған ескерткіш ашылды. Салтанатты шараға Қазақстан Республикасы Чернобыль ардагерлері және мүгедектері қоғамдық бірлестіктерінің үйлестіру кеңесі филиалының төрағасы Бақытжан Әшірбаев пен Жамбыл облыстық Чернобыль одағы қоғамдық бірлестігінің мүшесі Владимир Хорошин қатысты. Айта кетейік, ғаламдық ірі жары­лыстың зардабын жоюға қатысқан қазақстандықтардың 1200-і Жамбыл облысынан еді.

Осы «Жеңіс» саябағының ішінде тыл еңбеккерлеріне арналған ескерткіштің де ашылу салтанаты болды.

Көп жылдан бері «Үшбұлақ» каналының жағалауы қараусыз қалып, қоғам тарапынан сынға да ұшыраған болатын. Бүгін сол олқылықтың орны толып, «Жеңіс» саябағы бойынша қолға алынған жоба аясында Тараздағы «Үшбұлақ» жағалауындағы демалыс аумағы пайдалануға берілді. Жалпы 6,5 гектар жер абаттандырылып, 10 мың тоннадан астам қоқыс шығарылған. Ал мұндағы көпірдің ұзындығы 72 метр болса, ені 3 метрді құрайды. Сонымен қатар бөгет қайта жаңартылып, су айдыны 60 метрге дейін кеңейді. Ал мұнда келіп демалушылар үшін 5 аққу, 4 үйрек пен ақ амур және карп сияқты барлығы 3000-ға жуық балық жіберілген. Аталған жағалауда каналға шығатын 3 пирс, демалыс орындары, балалар ойын алаңдары, спорттық снарядтар мен суда жүзуге арналған катамарандар қойылған.

«Екі мың жылдық тарихы бар көне Тараз шаһары күн өткен сайын жаңарып, жасарып келеді. Алдағы уақыттарда Таразды түрлендіру үшін талай жобалар мен жоспарлар бар. Ал қала күні мерекесіне орай ашылып отырған нысандардың бәрі де халықтың игілігі үшін салынды. Бұл нысандардың бәрінің де әлі халық жақсылығын көретін болады», дейді Тараз қаласының әкімі Ғалымжан Әбдірайымов.

Тараз қаласының бүгінгі тынысы осындай. Келешекте де көне шаһардың келбеті келісіп, сәулеті арта беретініне сенім мол.

 Хамит Есаман

Білім және өнер. – 2020. — №11-12. – 44-47 б.

Ер Қайраттың ерлігі ұмытылмайды

Ер Қайраттың ерлігі ұмытылмайды

 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы тарих бетінде өзінің ақтаңдақ таңбасын қалдырғаны даусыз. Жастардың бейбіт шеруінің соңы қанды қақтығысқа ұласып, талай боздағымыз қыршыннан қиылды. Мұзды алаңда айтылған жастардың жалынды сөзін кеңес билігі күшпен басуға тырысқанымен, бұл көтеріліс Қызыл империяның құлауына әкеліп соқты. Желтоқсаншылардың Тәуелсіздікке қосқан үлесі зор. Олардың арасында  Халық қаһарманы Қайрат Рысқұлбековтің да ерлігі ерекше.  Ел үшін туған ер көзі тірі болғанда биыл 55 жасқа келер еді.

Жалпы, Қайрат Ноғайбайұлы 1966 жылы 13 наурызда Жамбыл облысы Мо­йынқұм ауданы Бірлік ауылында дүниеге келген. 1973-1981 жылдары Шу ауданы, Төле би ауылындағы Сәду Шәкіров атын­дағы мектеп-интернатта білім алған. Жас­тайынан  күреспен шұғылданған. Мек­теп қабырғасында жүріп-ақ шын­шыл, сын­шыл, бетке тура айтатын мінезі­мен ерек­шеленген. Сондай-ақ кітапты көп оқып, сөзге де шешен болған.

Қайраттың анасы Дәметкен Асанбаева сауыншы болса,  әкесі Ноғайбай бақ­ташы­лықпен айналысқан.

 «Қайраттың бетке тіке айтатын  міне­зін  жора-жолдас,  ұстаздары мен  бүкіл ауыл  халқы білетін. Өзге бауырларынан ерек­шелігі – ол ақжарқын да ақпейілді, ешкім­нің көңілі қалмаса екен деп өскен ұл еді. Оның үстіне өз замандастарының арасында үлгілі де қадірлі болатын», – деп  Дәметкен ана қаһарман ұлын еске алғаны есімізде.

Қайрат мектеп-интернатта сегіз жыл оқып, үздік бітіреді. Осыдан кейін 1981-1983 жылы Бірлік ауылындағы орта мек­тепте білімін тереңдетіп,  бір жыл Көктерек совхозында мал бағады. Ал 1984 жылы әскер қатарына шақырылып,  екі жыл Амур өлкесіндегі Белогор қаласында Отан алдындағы борышын өтейді. 1986 жылы мамырда әскерден оралғаннан кейін сол жылдың тамызында  Алматы­дағы Сәулет-құрылыс институтына оқуға түседі.

Міне, осы білім ордасында оқып жүріп Қайрат көппен бірге алаңға келеді. 1986 жылдың 18 желтоқсанында  сағат таңғы сегіз жарымдар шамасында Алматы қаласының орталық алаңына жиналған  екі мыңға  жуық жастардың арасында Қайрат Рысқұлбеков те бар еді.  Бейбіт шеру қанды қақтығысқа ұласқан кезде  Қайрат  бір топ жігіттермен  Байсейітова көшесінің бойымен Абай даңғылына түседі. Жастар қолдарына таяқ ұстайды, Қайрат та жерде жатқан бір бұтақты кө­теріп алады. Қолына таяқ ұстаған Қай­ратты  біреулер сол кезде суретке түсіріп алған екен. Тағы бір деректерге сүйенсек, қазақ қыздары по­лицей­лер тара­пынан  соққыға жығылып жатқан кезде  Қайрат бастаған жігіттер араша түсіп, қақтығысқа араласыпты. Алайда тәртіп сақшысы жеңіл жарақат алғанына қарамастан,  Қайратты адам өлтірді деген жаламен ату жазасына кеседі. Бірақ Батыс қауым­дастығының қысымы­нан соң Кеңес одағының басшысы Михаил Горбачев Желтоқсан оқиғасына қатысқан Қайрат Рысқұлбековке шы­ғарыл­ған ату жазасын 20 жыл түрмеде отыруға  ауыстырады.  Алайда Семей түр­месіне жеткізілген Қайрат небәрі 21 жа­сында камерасында өлі табылады. Бұл Желтоқсан оқиғасына байланысты ең үлкен құпия­лардың бірі болып қалды.

13 наурыз күні Қайрат Рысқұлбековтің  жерлестері батыр ұлдарын еске алып, рухына құран бағыштады. Ең әуелі Мойынқұм ауданының орталығы Мо­йын­құм ауылында Қ.Рысқұлбеков атын­дағы саябақтағы ескерткішіне гүл шоқ­тары қойылып, қаһарман ұлды еске алу шарасы өтті. 1 минуттық үнсіздіктен кейін  аудан әкімі Мәден Мұсаев сөз алып, қазақтың қайсар перзентінің өмір жолына тоқталып, оның ерлігі мәңгілік ел есінде, ұрпақ жа­дын­да қалатынын жет­кізді. Ал Желтоқсан оқиғасына қатысушы Нұржан Сәденов мұндай шаралардың маңызын тілге тиек етіп, ұйымдас­тырушыларға алғысын біл­дірді.

– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты мақаласында Желтоқсан оқиғасына ай­рық­ша бағасын берді. Президент: «Биыл әйгілі Желтоқсан оқиғасына 35 жыл тола­ды. 1986 жылы өрімдей ұл-қыз­дарымыз Кеңес Одағының қаһарынан қаймықпай, ұлт намысы үшін алаңға шықты. Осы күннен соң тура бес жыл өткенде Тәуел­сіздігімізді жариялауымыз­дың символдық мәні зор. Бұл орайда азаттықтың алғашқы қарлығаштары – Желтоқсан қаһарман­дары­ның азаматтық ерлігі лайықты баға­сын алып, жоспарлы түр­де насихатталуы керек», – деді. Ра­сында біз желтоқсаншыл­ардың ерлігін кейінгі ұрпақтың санасына сіңіріп, батыр ұл-қыздардың ерлігін жан-жақты наси­хаттауымыз қажет. Әсіресе, Қайрат Рыс­құлбековтей батырдың бол­мысы кейінгі буынның үлгі тұтар тұлғасына айналуы қажет. Сондықтан бүгінгідей шаралардың тәрбиелік және патриоттық маңызы зор. Сол бір мұзды алаңдағы қанды оқиғаны егеменді елдің жастары енді көрмесін деп тілеймін. Қаһарман ұлдарын ұлықтап жатқан жергілікті билік өкілдеріне айтар алғысым шексіз, – деді   Нұржан Сағадин­ұлы.

Ал Қайратпен тай-құлындай тебісіп бірге өскен ауылдасы Ләйлә Қожагелдиева өткен күнді еске алып, көз жасына ерік берді.

–  Жерлесім Қайрат  ауылда менен бір сынып  жоғары оқыды. Әкем Шайбай Қожагелдиев  сол мектепте математика пәнінен дәріс берді. Мектеп қабырға­сында жүргенде  жалындаған өжет, өткір өрен еді. Әкем Қайраттың осы қасиетін ерекше бағалайтын.

Желтоқсан ызғарын өз көзімізбен көр­дік. Қазір еске алудың өзі өте ауыр. Кейінгі жастарымыз сол кездегі жазықсыз қыршы­ннан қиылған  боздақтардың тағдырын кешпесін, қайталанбасын деп тілейміз.

1986 жылдың 17 желтоқсан күні  бір топ студенттермен сабаққа кетіп бара жатқанда ұсталдық. Алматы қаласы АІІБ-лары ұсталған адамдарға толған соң, бізді Қаскелеңге апарып, суретке түсіріп, тү­сінік­теме алып, оқу орнымызға хабарлама жіберді. Түнгі сағат 00.00-ден таңғы сағат 07.00-де жаяу жатақханамызға әзер жет­тік.

Күнде тексеріс, жиналыс. Комсомол, кәсіподақ жиналыстарына салды. 100 студент оқудан шығарылды. Жақсы оқы­ғанымның арқасында  сөгіс алып, жазам жеңілдеді. Алайда 3 ай бойы тергеу жүр­гізді.  10-15 тәулік сұрақтың астында бол­дық. Өзім 3 тәулік  Целинный кино­театрының астындағы жертөледегі КГБ-ның түрмесінде жаттым. 40 қыз  бір каме­раға қамалдық. Сол кезде Қайратты көр­дім. Ол жалғыз адамдық камерада отырды. Полицейлерге  дәлізді  жуып береміз деп сұранып, тергеуге алып бара жатқан Қай­рат­ты көзім шалып қалып жүрді.

Ержүрек жерлесіміз көзі тірі болғанда  биыл 55 жасқа  келер еді.  Қайрат Рыс­құлбеков – халқымыздың батыры, қаһар­маны. Қайраттың патриоттық рухын  кейінгі ұрпаққа үлгі етіп дәріптеуіміз қа­жет.

Келешекте де Қайраттың 100 жылды­ғын тойлауды нәсіп етсін.

Тәуелсіздігіміз тұғырлы, еліміз еңселі, бейбітшілік өмір болсын деп тілеймін, – деді желтоқсаншы.

– Қайрат  қолындағы барын бөліп бе­ретін жомарт еді.  Ол  жапа шеккен, зәбір көргендерге жаны ашып, қолынан келген жәрдемін аямайтын. Өзім кішкен­тайым­нан әкемнің туған апайының қо­лында өстім. Ол кісінің қайтыс болғанына көп уа­қыт бола қойған жоқ еді. Мектеп-интер­наттың басшылары бір күні оқушы­ларға киім үлестіре бастағанда, маған пальто мен етік тиді. Сонда мұғалімдер мені шешесі жоқ деп, мүсіркеп беріп отыр­ған шығар деп көңілім әбден құла­зып, мұңайып қал­дым.  Сол кезде Қайрат менің қасыма ке­ліп: «Сәлима, сен бұған ренжіме, бұл киім­дерді түсіне білсең, ата-анаңа көмек ре­тінде беріп отыр ғой»  деп жұбатқаны әлі есімнен кетер емес, – дейді  Қайраттың тағы бір сыныптас құрбысы Сәлима Исаева.

Өзінің өмірі қыл үстінде тұрғанда кім өзгенің өміріне ара түсе алар екен? Осын­дай өнегелі де өрелі ерлік Қайраттың бойынан табылды.

– Тергеушілер  Қайратпен беттестіріп: «Мына мұғалімдерің емес пе, сендерді алаңға шығыңдар деп үгіттеген» дегенде, ол: «Бұл кісіні танымаймын, алаңға өзіміз бардық» деп мені қаймықпай, ашық қор­ға­ды. Егер  ол басқаша айтқанда ату жаза­сына мен кесілетін едім, – деп ұстазы,  Сәу­лет-құрылыс институтының доценті Әркен Уақов та  өткен күнді  еске алады.

Мойынқұм ауданындағы шара  со­ңын­да Қайрат пен өмірден ерте озған боздақ­тар­дың рухына бағышталып құран оқылды. Сондай-ақ еске алу кеші Бірлік ауылында да ұйымдастырылып, қаһарман ұлдың ескерткішіне гүл шоқтары қойыл­ды. «Жел­тоқсан» атауы берілген Мәде­ниет үйінде кеш ұйымдастырылып, ауыл­дастары жау­жүрек ұлын ұлықтап, кейінгі ұрпаққа ер­лігін дәріптеді.

Ер Қайрат пен желтоқсаншылардың ерлігі ұмытылмайтыны анық.

Саятхан САТЫЛҒАН, Жамбыл облысы

Aiqyn. — 2021. — 16 наурыз 

Аяулы ғұмыр, айбынды ерлік

Аяулы ғұмыр, айбынды ерлік

  Батырдың көктемі

 Ақын емеспін, қарасөзге де шорқақпын,

Ұлым кеткелі, сылдырдан шошыр қорқақпын.

Тас түскен жеріне ауыр ғой қалқам қашанда,

Қайғыңа сенің, халқың да, мен де ортақпын.

 «Аталатсаң аталат, боталатпа адамды»,

Пендешілік дейміз ғой, қате басқан қадамды.

Әділет болса тағдырда кезекке неге қоймайды,

Үлкенін алып алдымен, зарлатпай ата-анаңды.

 Қаһарман жүрек қашанда қатерін елдің жеңеді,

Жеңісі барлық ұрпақтың мәңгі демеуі.

Елім деп өлген ерлерім үшін ойланбай,

Жүректен жұлып жанымды бергім келеді.

 Неткен өмір қаталсың, жасын тағдыр тез өтті,

Зарлатасың адамды өртке орап өзекті.

Мұқағали айтқандай жүре берсек қой, шіркін,

Бірде адам, бірде қайың боп, алмастырып кезекті.

 Е, бауырым! Сіз де, біз де мұңдаспыз,

Өлі сүлде келеміз, өлді деуге тым жассыз.

Даңқың көкке асқақтап, қайғың ғана ортайсын,

Басу айтам өзім де, халқым үшін қымбатсыз!

Тұрдалы ШЕРАЛИН,

Ішкі істер органының ардагері,

отставкадағы полиция полковнигі.

АЯУЛЫ ҒҰМЫР, АЙБЫНДЫ ЕРЛІК…

3 сәуір – Халық қаһарманы, бейбіт күннің батыры Ғазиз Байтасовтың туған күні. Тәуелсіз елінің тыныштығын күзетіп, төтеннен төнген қауіпке кеудесін тосып, оқыс жағдайда опат болған жерлесіміз тірі болғанда биыл 45 жасқа толар еді…

  

Кезінде Аристотель: «Ерлік – аяулы қасиет, соның арқасында адамдар қауіп-қатер үстінде тамаша істер істейді» десе, әйгілі испан жазушысы Мигель де Серван- тес: «Барлық бәлекет қаһарман жүрекке соғылып, тас-талқаны шығады» деп дөп басып айтқан. Ал жаугершілік заманда екі күннің бірінде ерлік жасаған ата-бабалары- мыз бұл қасиетті бүкіл ұрпағының қанына сіңдірді. Халқына, ұлан-байтақ даласына төнген қауіптің көзін жойғанша тыным таппай, ақтық демі қалғанша арпалысып өтті. Дәл сол бабалар дәуіріне тән дүр рухтың ерлігін бейбіт күнде Ғазиз Байтасовтан көрдік. Естеріңізге сала кетейік, Таразда 2011 жылдың 12 қарашасында жихад қозғалысының жақтаушысы жасаған қылмыстың салдарынан 7 адам, оның ішінде құқық қорғау органының 5 қызметкері мен 2 азаматтық тұлға көз жұмған болатын. Террористік әрекет барысында жергілікті халыққа үлкен қауіп төндірген лаңкестің тұрғындарға бағытталған жарылғыш гранатасын кеудесімен жауып, елінің бейбіт өмірі үшін жанын пида еткен Ғазиз Әбдібекұлы Кеңес Одағының Батыры Ақәділ Суханбаевтың ерлігін көз алдымызға алып келді. Қанша уақыт өтсе де қазақи қанымыздың тұңғиығында мәңгілік ерліктің жасырынып жатқандығына һәм ол қасиеттің ешқашан жоғалмайтынына тағы да куә болдық. Көзіміз анық жетті. Және Тәуелсіздігіміздің жиырма жылында жасаған көзсіз ерлігі үшін Ғазиз батырға Елбасының Жарлығымен «Халық қаһарманы» атағы берілді. Айта кетсек, Ғазиз Әбдібекұлы 1971 жылы 3 сәуірде Жамбыл облысының Түймекент ауылында дүниеге келген. Жоғары білімді заңгер. 1997 жылы Қарағанды политехникалық институтын, 2002 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетін бітірді. Еліміздің құқық қорғау органдарында 20 жылға жуық қалтқысыз қызмет атқарды. Оның Отан алдындағы ерлігі үшін Тараз қаласының бір көшесіне Ғ. Байтасовтың есімі беріліп, тұрған үйіне ескерткіш тақта және облыстық ішкі істер басқармасы алдындағы саябақта бюст орнатылған. Мүлтіксіз қызмет барысында мерт болған ОІІД Жол полициясы жеке взводының командирі, полиция капитаны Ғазиз Байтасов көзі тірісінде өз ісіне деген адалдық, қызметіне деген жауапкершіліктің озық үлгісін танытты. Мәселен, ол құзырлы салада еңбек ете жүріп 28 рет марапатқа ұсынылыпты. Артында аяулы жұбайы мен ізбасар екі ұлы қалды.

Және көзкөргендердің айтуынша, Ғ. Байтасов өзі еңбек демалысында жүрсе де, жұмысына, жолдағы қауіпсіздікке қатты алаңдап отырады екен. Қазіргі таңда батырдың тәлімін алған тәжірибелі ізбасарлары шаһарымызда табысты еңбек етіп жүр. Олардың алды взвод командирлері, қалғаны өз ісін жетік меңгерген білікті ин- спекторлар. Бұған қоса қаладағы №11 мектеп қабырғасында оқушылардан құралған, он жыл қатарынан байқауларға қатысып, алдына жан салмай келе жатқан жол қозғалысының жас инспекторларының үйірмесі 2012 жылдан бері батырдың атымен аталып келеді.

— Ғазиз екеуміз 1994 жылы Тараз қаласында ішкі істер бөлімінде еңбек етіп жүрген кезімізде таныстық. Өзі жарқын жүзді, келбеті де келіскен жинақы жігіт. Ол кезде Ғазиз конвой болып жұмыс істейтін. Екеуміз үш жылдан аса жүрдік. Ғазиз бір істі бастамас бұрын алдына үлкен мақсат қоятын. Балаларын ерекше жақсы көрді. Ерекше бауырмал еді. Өзінен кейінгі үш қарындасына әке орнына әке болды. Жалпы, Ғазиз азамат ретінде көпшіл болатын. Ешкімді бөле-жармайтын. Ғазиз өз жұмысының қаншалықты жауапты екендігін жан-тәнімен түсінетін. Ол үшін отбасы мен қызметі қатар болды десем, артық айтпағаным шығар. Демалыс күндері де жұмысына алаңдап тұратын. Достарына деген адалдығы оның қадірін арттырмаса, еш кеміткен жоқ. Ғазизға «Халық қаһарманы» атағы берілген кезде, үлкен ұлым Арманжан екеуміз Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қабылдауында болдық. Жүрек толқыды, көңіл тебіренді. Нұрсұлтан Әбішұлы Арманжанымның басынан сипап, «Үлкен азамат бол!» деп аталық ақ батасын берді. Елі ұлының ерлігін ұлықтап жатқанда ұлдарым жақсы азамат болып өсуі тиіс. Қазір Арманжаным қаладағы №5 мектептің 10-сыныбында оқиды. Екінші ұлым Әділжанның тегі Әбдібеков еді. Жуырда Байтасов деп ауыстырдық. №5 мектептің 2-сыныбында оқитын Әділжаным ержеткенде әкесі секілді полиция қызметкері болуды армандап жүр, — дейді қаһарманның аяулы жары Гүлжамал Тәжиева. Батырдың үлкен ұлы Арманжанның да қазіргі мақсаты заңгер болу екен. Қалай дегенмен, қаһарманның артында қалған қос ауызды мылтықтай екі ұлының біреуі әке жолын жалғайтыны сөзсіз.

 Шайзат Әліпбаев, Жамбыл облысы ішкі істер департаментіне қарасты әкімшілік практика бөлімінің инспекторы, полиция капитаны, Ғазиздің сыныптасы әрі әріптесі:

— Ғазиз екеуміз Байзақ ауданы, Түймекент ауылының Ақжар орта мектебінде бірге оқып, бала кезден бірге өстік және сол мектепті бірге тәмамдадық. Сосын ол Жезқазғанға оқуға түсті. Мен басқа жақта оқыдым. Кейін әскерге кетті. Әскерден кейін жол полициясы қызметіне жұмысқа орналасты. Жезқазғанда жұмыс жасады. Одан Жамбыл облысына ауысты. Жалпы Ғазиз өзі мектеп қабырғасында жүріп-ақ полиция боламын деп армандайтын. Сыныпаралық анкета толтыру кезінде өз арманын солай сомдайтын. Ғазиздің бойында ерекше қасиеттер көп. Кішкентайынан айтқан сөзінде тұратын, уақытылы жүретін, кешігу дегенді білмейтін азамат еді. Ұстаздардың барлығы жақсы көретін. Бір салада 2006 жылдан бері бірге істедік. Өзі үйдің үлкені. Мектепті аяқтаған кезде Ғазиздің әкесі қайтыс болды. Ол қарындастарына әрдайым қамқор болды. Қиындыққа мойымайтын. Қайғылы оқиға орын алған күні мен Байзақ ауданында қызметте жүрген едім. Суық хабарды естісем де сенбедім. Ғазизге қоңырау шалдым. Бірақ ол ұялы телефонын көтермеді. Ғазиз кітапты көп оқитын. Көрген киноларын, оқыған шығармаларын қызықты етіп айтып беретін. Көбіне маған «демалыс күні осындай кино көр, осындай кітап оқы» деп кеңес беретін. Ақыры бір күні ол айтқан дүниелерді көріп едім, көңілімнен шықпады. Ғазиз айтқандай қызық болмады. Содан кейін мен Ғазизге: «Барлығын сенен-ақ естіп жүре берейінші, бәрібір сен айтқандай қызық болмайды» — деп күлдім. Достарға, қызметіне адал болды. Қазіргі таңда жастардың барлығы оның ерлігін үлгі тұтады. Мен республикамыздың екі өңірінде болып келдім. Қазақстан полицияларының Ғазизға деген құрметі зор. Жұмысқа өте жауапкершілікпен қарайтын. Жұмыс таңғы жетіде басталса, ол күн сайын жарты сағат бұрын келетін. Салауатты өмір салтын ұстанатын. Қайтыс болғаннан кейін мен оның жазу дәптерін тауып алдым. Отырған орындығынан алып оқып көргім келді. Дәптердің басына Әнұранды жазып, ал дәптердің артына баһадүр Бауыржан Момышұлының үлкен суретін жапсырып қойыпты.

 Нұржан СЕРІКХАНҰЛЫ

Жамбыл-Тараз. – 2016. – 30 наурыз(№13). – 7 б.


 

От боп жанған оғлан

От боп жанған оғлан

Ауған жерінде көз жұмған Нұрлан Омаров туралы бір үзік сыр

 Ақпан айының дәл ортасы – Кеңес әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылған күні. Бұл күні сол ажал апанына айналған қасіретті соғыстан аман қайтқандар осынау еліміздің бейбіт те берекелі күніне тәубе деп, өткен күннің зұлматты жылдарының артта қалғанына шүкірлік танытса, енді бір отбасылар үшін ауыр да қайғылы сәттерді еске салып, жүрек тұстарын әлдебір күйзеліс суығы қарып өтері сөзсіз. Он жылға созылған Ауған соғысында қаншама қандастарымыз қан кешіп, оттың ортасында жүріп жан беріп, жан алысса, мыңдаған қазақстандықтар ажал құшып, алыстағы ауылына табытпен жеткізілген еді. Тағы біршамасы із-түссіз кетті. Олардың дені он тоғыз бен жиырма бір жас аралығындағы өрімдей бозбала, жап-жас жігіттер еді… Солардың бірі қиырда жүріп, қыршынынан қиылған, аз ғана ғұмырында Отан алдындағы азаматтық парызын адалынан атқарып өткен жүректі жас Нұрлан болатын.

Нұрлан Омаров – Жамбыл ауданының тумасы. Ол бала күнінен спортқа жақын болып ержетеді. Жастайынан күрес боз кілемінде жаттығып өскен Нұрлан болмысына бірбеткейлік пен қайсарлық, байсалдылық пен ер мінезділік тән еді.

1987 жылы Нұрлан да қатарластары секілді әскер қатарына шақыртылады. Отан алдындағы міндетіне абырой биігінен қарауды әкесі Амангелдіден үйреніп өскен ол алдында отты жолдар, сұмдық соғыс күтіп тұрғанын сезген жоқ. Сол жылдың сәуір айында аудандық әскери комиссариаттан азаматтық борышын өтеуге қатарласымен бірге сап түзеп, Фрунзе (қазіргі Бішкек) қаласына жол тартады. Онда бір апта болып, сол жерден жасақталған он бес бала №20 «а» командасы құрамына еніп, Оржоникидзе қаласына жеткізілді. Әскери тәртіп, азаматтық парыз бәріне ысылған жас сарбаздар үш ай оқу-жаттығудан соң Ауған соғысына аттанып кете барады…

Олар алдымен ұшақпен Кабулға қонады. Кабулдың тау-тасына көз тастаған жас сарбаздар алдарында қандай қиын сәттер тосып тұрғанын нақты сезбесе де, іштей түйсінген еді. Соғыстың аты – соғыс. Кідіріп, тұралап тұрарлықтай уақыт жоқ. Оларды Кабулға жеткізе салып, екі-үш сағаттың ішінде түрлі міндеттер жүктеп, томағасын сыпырған тұйғындай қанды «салбурынға» салды да жіберді. Нұрлан Жалалабадта жасақталған № 66 бригададағы танк батальонына алынды. Бірер күннен кейін-ақ оның ауылда әкесінің қасында көлік жүргізуге машықтанғанынан хабардар болған басшылық оны жанармай таситын үлкен «Урал» автокөлігіне отырғызады. Бұл тізгінде отырған оның негізгі міндеті – танктерге, БТР-ге жағармай тасу және құю болды. Нұрлан тек тізгінде отырып қана қойған жоқ, рөлде отырса да қасындағы екі көмекшісімен бірге қолынан АКМ автоматы түспейтін. Оқыстан тұтанған атыстарға да қатысып жүрді. Сондай жанжалдардың бірі Гардез аймағындағы техникаларға жанармай жеткізу кезінде орын алған.

– Көздеген жерге жетер-жетпестен душмандар оқпен қарсы алды. Бір кездері біріміз совет, біріміз неміс болып атыспақ ойнаған балалық шақ көз алдымызға келді. Бірақ, бұл мүлде басқа көрініс еді. Қолдан келсе, душмандар бәрімізді жайратып салуға әзір еді. Жауларымыз тау тасалап, ту сыртыңнан қару кезенудің нағыз шеберлері екен. Біз де бой бермедік. Бір сағаттай үздіксіз атысқа созылған алапат әзер дегенде басылды. Құдай қақты ма, біз жақтан адам шығыны болмады. Кейін білдік, душмандар негізінен «бензовоз» көлігін атып, жаруға талпынады екен. Сонда, сол маңдағы әскерилер ажал құшып, жанармай күтіп отырған танк, БТР-лер жүруден қалады. Осыны жете түсінген Нұрлан, көлік айдауда әкесінен үйрен әккілігін пайдаланып қандай атыс болмасын жанармай көлігін жар мен тасаға тығып үлгеретін. Басқа біреу болса, көлікті тастап, бас амандығын ойлап, қашып кетер ме еді, кім білсін… Нұрлан олай етпеді, – дейді Уалихан Көпжасаров қандыкөйлек досын есіне алып.

– Ауған жері – таулы аймақ. Шеті мен шегі жоқтай ирелеңдеген соқпақтардың өзі бойға үрей сыйлайды. Сәл қит етсе, төбеден төнген ажал-құзғынның тырнағына ілініп кететіндей қорқынышты бастан кешіресің. Сондай қиын сәттердің өзінде Нұрлан қызықты әңгімелер айтып, бәрімізді күлдіртіп, қорқыныш сезімімізді сейілтетін. Сағат сайын дабыл. Душманға да, ұйқы-дұшпанға да бағынбауға бел будық. Кезекті тапсырмамыз – Асадабад таулы өлкесінде қалған жауынгерлерге көмек көрсету. Осы жорықтағы шайқас әлі есімде. Талай рет атыс-шабысты көрсек те мұндай қарсылыққа бірінші рет кезіккен шығармыз. Тұс-тұсымыздан, төбемізден оқ борап жатты. Жаудың қай тұста екенін аңғару мүмкін емес. Арамыздағы жауынгерлер жарақат алуда. Ұзаққа созылған атыс бір мезетте тына қалды. Сонда Нұрлан:

– Сендер білесіңдер ме, соғыс кезіндегі тыныштықтың арты аласапыранға ұласады. Ауған халқы – мұсылмандыққа шындап берілген халық. Қазір олар үшін намаздыгер уақыт. Осыны пайдаланып, біз уақытпен санаспай өз көздеген жерімізге жетіп алуымыз керек, – деді. Нұрланның осы ақылының пайдаға асқан сәті көп болды, – дейді ауған соғысының ардагері, Нұрланның қарулас досы Марат Теңізбаев. Ол Нұрланның осындай ерліктеріне риза болған капитан Тарасовтың Нұрланды құшақтап «Сені Совет Одағының Батыры атағына ұсынамын» деген ризашылықтан туған әсерлі мақтауын да жеткізді. Көп ұзамай Нұрлан «За Отвагу» медалін омырауына таққан екен.

Бұдан кейін де жамбылдық жауынгер көптеген шайқастарда шыңдалып, тапқырлық және қайсарлық қасиеттері арқылы тапсырмаларды тиянақты орындай білген. Ауғанның барлық аумағында болған ол талай рет ажал апанынан аман қалды. 1988 жылы Кеңес әскері Ауған жерінен шығарыла бастаған тұста елге қайтатынын естіген Нұрлан да басқа майдандас достары сияқты қуаныштан бал-бұл жадыраған еді. Алайда, елге қайтар жолдағы қауіпті Саланч асуындағы кескілескен соғыста Нұрланның «бензовозы» жарылып, өзі ауыр жарақатпен госпитальға жеткізіледі. Алайда, оның өмірге ғашық жүрегі сол госпитальда біржола тоқтап, бұл дүниемен мәңгілікке қош айтысып кете барады…

Жиырмаға енді ғана толған өрімдей жігіттің қазасы ауылдағы ата-анасына аяздай батады. Әкесі Амангелді, анасы Жасан Нұрланның ауғандағы соғысқа қатысқанын, сонда мерт болғанын мырыш табытпен өлі денесі жеткенде ғана бір-ақ біліпті. Оған дейін ұлымыз әскерде жүр деп ойлаған ата-ана бауыр еті баласының ерліктерін жолдастарынан естіп, көз жастарын көл еткен. Ол өмірден өткен соң, соғыстағы ерліктері ескеріліп «Қызыл Жұлдыз» орденімен, «Ауған халқының құрметі», «Кеңес әскерлерінің Ауған жерінен шығарылғанына – 15 жыл» секілді медальдарымен марапатталды. Өкініштісі – бұл марапаттарды Нұрланның өз кеудесіне тақпағаны. Десек те, ерлік ескірмейді, естен өшпейді емес пе? Нұрланның жарқын бейнесі достарының, туған-туыстары мен ата-анасының жүрегінде мәңгі сақтаулы.

Жанғазы Ахмет,
Жамбыл ауданы

                                                                        Ақ жол. – 2016. – 16 ақпан. – 4 б.

Әлемді мойындатқан жамбылдықтар

Әлемді мойындатқан жамбылдықтар

 Жамбыл облысы Олимпиада ойындарының чемпиондары мен жүлдегерлерінің саны бойынша көш бастап тұр. Жақсылық Үшкемпіров, Серік Қонақбаев, Ермахан Ыбырайымов, Бақтияр Артаев, Болат Ниязымбетов, Ислам Байрамуков, Болат Жұмаділов, Ақжүрек Таңатаров сынды әлем мойындаған жамбылдық жампоздардың ізін бүгінде іні- қарындастары жалғап келеді. Спорт күні қарсаңында әлемдік додаларда ел намысын қорғап, Әнұранымызды асқақтатып, көк Туымызды желбіретіп жүрген жерлестер ерлігіне шолу жасауды жөн көрдік.

 Бүгінде облыстың спорт мекемелерінде спорттың 43 түрі қамтылған. Оның ішінде 22 олимпиадалық, 12 олимпиадалық емес және 9 ұлттық спорт түрі. Бұл мекемелердің барлығы облыстың бұқаралық спорт түрінің барлығымен қамтылуымен қатар, ел намысын қорғайтын, облыстың үкілеген спортшыларын дайындап шығаруда. Жетістік те жоқ емес. Жалпы ағымдағы жылдың 7 айында облыс спортшылары Әлем, Азия чемпионаттары мен кубоктарында 68 медальге, оның ішінде 32 алтын, 18 күміс және 18 қола, Қазақстан Республикасы чемпионаттары мен кубоктарында 555 медальге, оның ішінде 195 алтын, 169 күміс және 191 қола және халықаралық турнирлерде 63 медальге, оның ішінде 25 алтын, 16 күміс және 22 қолаға қол жеткізген. Ал жыл басынан бері облыс спортшылары Жапонияда велоспорттан өткен Азия чемпионатында Дінмұхамед Ұлысбаев чемпион атанып, Швейцарияда өткен Әлем Кубогының 2 кезеңінің қорытындысы бойынша ІІ орынға ие болған. Ал қол күресінен АҚШ-та интерконтиненталь чемпиондық белбеуі PAL (Professional Arm Wrestling League) үшін жарыста абсолютті салмақ дәрежесінде Дмитрий Трубин интерконтиненталь чемпионы титулын жеңіп, осы белбеу иегері атанып, ел мерейін үстем еткен. Сонымен қатар жүзуден тірек-қимыл аппараты зақымданған және көру қабілеті төмен мүгедек-спортшылар арасындағы Голландияда болған «Эйндховен Кубогы» халықаралық жарысында Зульфия Габидуллина 50,100 және 200 метр қашықтықтарда І орынды жеңіп алып, үш қашықтық бойынша әлем рекордын жаңартып, паралимпиялық спортшылар арасында Еуропаның ашық чемпионатында (Португалия) 50 және 100 метр қашықтықтарда алтын медальді иеленген. Ал паратаэквондодан мүмкіндігі шектеулі спортшылар арасында Ашық Азия чемпионатында (Филиппин) Өмірәлі Нышан жеңімпаз атанса, еркін күрестен есту қабілеті төмен тұлғалар арасында өткен Әлем чемпионатында (Иран) жасөспірімдер арасында Тұрғанбай Ғасыр (69 кг) — ІІ орын, жастар арасында Ғалымбет Молдашев (66 кг) – ІІІ орын, ересектер арасында Ғабит Есжанов (65 кг) пен Нұрсұлтан Дүйсембиев (57 кг) өз салмақ дәрежелерінде ІІІ орынға табан тіреген. Самбо күресінен жастар мен ересектер арасындағы Азия чемпионатында (Түркменстан) ересектер арасында Ақтолқын Смағанбетова 80 келі салмақ дәрежесінде І орын, жастар арасында +80 келі салмақ дәрежесінде Арайлым Шегенова І орын, 82 келі салмақ дәрежесінде Дәулет Ахмет ІІ орын, 60 келі салмақ дәрежесінде Ләйла Ақмолда ІІІ орынды қанжығалаған. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың жүлдесі үшін қазақ күресінен «Қазақстан Барысы» республикалық турнирінде Бейбіт Ыстыбаев 3-ші рет «Қазақстан Барысы» атанғаны да күллі қазақ елінің жадында. Ал жасөспірімдер арасында VI халықаралық «Азия балалары-2016» спорттық ойындарында (Ресей) еркін күрестен Нұртілек Оңдаш 42 кг салмақ дәрежесінде І орын, бокстан Бейбарыс Жексен 48 кг және Әлібек Жарқынбек 52 кг салмақ дәрежесінде ІІ орын, 54 кг салмақ дәрежесінде Жамиля Айтбаева, 57 кг салмақ дәрежесінде Адина Қалдыбай ІІІ орын, дзюдодан 81 кг салмақ дәрежесінде Ізбасар Ералиев және 52 кг салмақ дәрежесінде Рауза Нұрмахамметова ІІІ орынды иеленіп, өзге мемлекеттер арасында ел мерейін үстем етті. Бұл тек жеті айдың қорытындысы ғана. Ал жыл соңына дейін облыстың қоржыны әлі талай жүлделерге толарына күмәніміз жоқ.

Төрткүл дүние көз тіккен Рио-де-Жанейро қаласында өтіп жатқан ХХХI жазғы Олимпиада ойындарына облыстан 5 спортшы аттанғаны да біздің облысқа мақтаныш екені сөзсіз. Ал ұлттық құрамаға ең алғашқы жүлдені алып келген жерлесіміз Елдос Сметовтің ерлігі бөлек әңгіме. Алдағы уақытта қыркүйек айында өтетін Паралимпиялық ойындарында жүзуден Зульфия Габидуллинаға күллі қазақ елінен өзге, жерлестеріміз де тақымын қысары сөзсіз. Сондай-ақ Олимпиада ойындарының соңына дейін ұлттық құрама мен облыс спортшылары үшін жанкүйер болатын жерлестердің сенімі әлі талай дүбірлі додаларда ақталарына сеніміміз зор.

  Арайлым Шабденова

Жамбыл-Тараз. – 2016. – 17 тамыз. – 8 б.


 
 

Ел сенімін ақтаған — Е. Сметов

Ел сенімін ақтаған — Е. Сметов

Жамбылдық дзюдошы Елдос Сметов Рио Олимпиадасының күміс жүлдесін иеленді

 Төрт жыл бойы асыға күткен Рио Олимпиадасының бірінші күнінің өзінде Алаш жұрты медаль сыңғырын естігісі келген болатын. Оған негіз де жоқ емес. Алғашқылардың бірі болып жарыс жолына дзюдошылар шығады. Жапон күресін жетік меңгерген саңлақтарымыздың жолына үмітпен қарайтындай—ақ жөніміз бар. Асхат Жіткеев Бейжің Олимпиадасында күміспен күптелген соң 60 келі салмақ дәрежесінде жасындай жарқырап жамбылдық жампоз Елдос Сметов шыққан—ды. Талай мәртебелі додаларда қатарынан оза шауып, бәйге алып жүрген саңлақ соңғы Әлем чемпионаты мен Азия ойындарында, Азия чемпионатында атой салып, жанкүйерлерін желпінтіп те тастаған. Қазақ оғландары арасынан тұңғыш рет Әлем чемпионы атағына қол жеткізген Елдостың арманы Олимпиада ойындарының алтын жүлдесі еді. «Мен қандай жарысқа қатыссам да, тек қана бірінші орынды иелену үшін күресемін. Чемпион атанып, елімнің байрағын биікте желбірету керек деген ой әрқашан санамда тұрады»,  — дейтін Елдос батырға біз де сәттілік тіледік. Татами төрінде жасындай жарқырап жүрген жігіттің ел сенімін ақтайтынына сендік. Солай болды да.

Жеребе тарту рәсімінде «D» тобына түскен Елдос Сметов алғашқы белдесуін ливиялық балуан Мұхамед Элкависке қарсы өткізді. Ливиялық дзюдошы қазақ баласына ешқандай қарсылық көрсете алған жоқ. Салған жерден шабуылға көшкен Елдос қарсыласын бұйым құрлы көрмеді. Иппонмен, яғни таза жеңіспен басымдылық байқатып, жанкүйер біткенді тәнті етті. Бірінші белдесуінде қарсыласынан оңай айласын асырған Елдос Сметов екінші мәрте татамиде ағылшындық балуан Маккензимен күш сынасты. Татами төрінде өте сауатты белдесетін Елдосты жапондықтар «мысық» деп атайды екен. Жерлесіміз асығып-аптықпай, ағылшын жігітінің осал тұсын іздеді. Белдесу соңына қарай әдіс жасаудың сәті түсіп, Елдос юко ұпайын иеленді. Шыны керек, ағылшын балуаны осалдардың қатарынан емес. Оны белдесу барысындағы жанкешті ұмтылыстарынан да аңғардық. Маккензидің Елдостан шеберлігі төмен болса да, жеңіске деген жігері жоғары болды. Оны жасын атқан жанары байқатып тұрды. Бірақ, тек қана намыспен, жігермен қарсыласты алып ұра алмайсың. Шеберліктің аты – шеберлік. Жарайсың, Елдос дедік батырымыздың техникалық тұрғыдан мықты екеніне сүйсіне қарап.

Кезеңнен-кезеңге өткен сайын қарсыластардың да кіл мықтылары іріктеліп шығатыны белгілі. Нашар дзюдошы үшінші кезеңде өнер көрсетуі мүмкін бе? Әлбетте, жоқ! Дегенмен, қазақта «Үйреніскен жау атыспаққа жақсы» деген сөз бар. Ширек финалда Елдос Ташкент төрінде өткен Азия чемпионатының финалындағы қарсыласы, өзбек балуаны Диорбек Урозбоевпен белдесті. Күллі өзбекстандықтардың көз алдында қазақ баласына есе жіберген Диорбек бұл жолы қалайда Сметовті «жарыс жолынан шығарамын» деген үлкен мақсатпен татамиге беттегені айқын. Алайда, алаш туын биіктен желбіретуді мақсат еткен қазақ баласының дәл Диорбекке жол беруі мүмкін емес еді. Біз соған сенгенбіз. Сенім жанкүйерлер жүрегін алдамапты. Иә, Урозбоев оңай шағыла салатын жаңғақ емес. Урозбоев – мықты балуан. Талай бәсірелі додаларда өзбек туын биікке көтеріп жүрген сайыпқыран. Алайда, Елдос үшін оның беделінің маңызы жоқ. Тек қана жеңіс керек! Белдесу шиеленіске толы жағдайда өрбіді. Диорбек барлық айла-амалын жасағысы келіп, шалып жығуға ұмтылып, арыстанша атылды. Қашанда салқынқандылығынан танбайтын Сметов әліптің артын бағып, ұтымды сәтті күтіп, әредік шабуыл да жасап жүрді. Ақыры шабуыл оң нәтижесін берді. Қарсыласын алып ұрған Елдос юко ұпайымен басым түсіп, жартылай финал жолдамасын қоржынға салды. Енді бір жеңіске қол жеткізсе, кемінде күміс жүлде қоржынға түсетіні анық. Осы кезде қарсы себетте белдесіп жатқан әлемдік рейтингтің көшбасшысы, оңтүстіккореялық Ким Вон Жингтің жарыс жолынан шығып қалғанын құлақ шалды. Ол аз десеңіз, татами төрінде талай мықтыны сабасына түсірген жапон жігіті Такато да жеңілістің ащы дәмін татып үлгерді…

Жартылай финалдық бәсекеде Елдостың жолы әзірбайжандық балуан Орхан Сафаровпен түйісті. Қос дзюдошы да тактикалық тұрғыдан өте сауатты белдесе білді. Негізгі уақытта бір-бірінің осал тұсын таба алар ма екен деп отырғанымызда, Елдос күтпеген жерден әдемі әдіс жасап, вазари, яғни жартылай жеңіс ұпайымен жеңісті жұлып алып, ақтық сын жолдамасын иеленді. Финалда әлемдік рейтингтің көшбасшыларын жарыс жолынан тайдырған ресейлік Беслан Мудрановпен кездесті. Мудрановты қазақ дзюдошысы бұрын жеңген болатын. Белдесу барысында Елдостың белсенділігі көзге ұрып тұрды. Сәт сайын шабуыл жасады. Мудранов әдемі қорғана білді. Алайда, бәсең күрескені үшін ресейлік балуанға ескерту берілер ме екен деген үмітіміз де болды. Голден скор, анығырақ айтқанда, қосымша уақыт. Мұнда да Сметовтің жеңіске деген құштарлығы көзге айқын көрініп тұрған. Алайда, қорғана жүріп шабуыл ұйымдастырған Беслан жалқы ұпайға қол жеткізіп, жеңімпаз атанды. Елдос – күміс жүлдегер! Бұған да шүкір! Әлемдік рейтингтің әйдік мықтылары аламанмен ерте қош айтысып жатқанда қазақ мойнында күміс жүлде жарқырауы ерлікке пара-пар жеңіс еді. Белдесуден кейін тілшілермен тілдескен Елдос Сметов: «Ендігі басты мақсатым – күміс жүлдені алтынға айналдыру. Күпірлік жасауға болмайды. Бұған да шүкіршілік ету керек. Бәрі де Алланың қалауымен болады ғой», – деп өз ойымен бөлісті. Қазақтың мақтаулы ұлы Елдос Сметов Олимпиада ойындарының жүлдегері атанған соң батыр ұлдың әкесі Бақтыбай Сметов пен алғашқы бапкері Ахмет Жұмағұлға хабарласып, құттықтап, пікірлерін білген едік.

Бақтыбай Сметов,

Елдостың әкесі:

«Елдос әлі—ақ алтын алады»

– Бұл жетістік – біз үшін үлкен қуаныш. Құдайға шүкір деу керек. Ұлым елі күткен жүлдені қоржынға салды. Алтын медаль да алатын мүмкіндігі бар еді. Сәл ғана сәттілік жетіспеген шығар. Балама әрдайым батылдық керек деп айтып отырамын. Әлем чемпионымен шықсаң да, Олимпиада чемпионымен белдессең де қаймықпауың керек. Елдос ешкімнен жасқанған жоқ. Алдағы уақытта өзі айтқандай, күміс жүлдесін алтынға айналдыруға күш салатынына сенемін. Бұл – күллі алаш күткен жүлде. Барлық жанкүйерлерге алғысымды білдіремін.

– Әлем чемпионаты кезінде қан қысымым көтеріліп кетті деп едіңіз, бұл жолы финалда қандай көңіл күйде болдыңыз?

– Иә, қан қысымым көтерілгеннен кейін өзімді сабырлы ұстауға бекіндім. Құттықтап хабарласып жатқандарыңызға рахмет. Ұлым тұңғыш қазақтан шыққан әлем чемпионы, Азия ойындарының жеңімпазы, Азия чемпионы деген атақтарға қол жеткізді ғой. Олимпиада биігі де бағынады деп ойлаймын.

 Ахмет Жұмағұл,
           Елдостың алғашқы бапкері:

«Алда талай биікті бағындырады»

– Мен Елдос баламның халық үмітін ақтап, күміс жүлдеге қол жеткізгеніне өте қуаныштымын. Елдос – әрқашан «Мен тек чемпион боламын. Жеңімпаз атануым керек» деген алдына үлкен мақсат қоятын жігіт. Осы жүлде жолында қаншама ұйқысыз түндерді бастан өткерді десеңші. Демалыс күндері де жаттығу жасайды Елдос балам. Бұл күміс жүлдені алтынға бергісіз деп айтуға болады. Құдайға шүкір, шәкіртім елінің, ата-анасының сенімін ақтады. Алла қаласа, Токио Олимпиадасында маңдайы жарқырап, алтыннан да алқа тағатынына сенімдімін.

–Жанкүйер болған соң бізге Елдос белсенді күрескен сияқты көрінді. Маман ретінде айтыңызшы, ресейлік балуанға шидо (ескерту) берілу керек пе еді?

–Дұрыс айтасың. Елдос белсенді күресті. Елдос жеңіске деген жігер танытып, төрт мәрте қатарынан шабуыл жасады. Әдіс қолданып көрді. Осы сәтте Мудранов тек қорғанумен жүрді. Дзюдоның ережесі бойынша ескерту алуы тиіс. Мейлі. Құдайдың бұйыртқаны күміс болып тұр ғой. Қаншама мықтылар финал түгілі, жартылай финалға жете алмай, жарыс жолынан шығып қалды. Ендеше, Елдостың бұл жеңісі – біз үшін толайым табыс. Бұл басы ғана. Алда талай асуды алатын шамасы бар.

                                                                                                                                                                                                         Табиғат Абаилдаев.
                                                                                                              Ақ жол. – 2016. – 9 тамыз. – 6 б.


 

Мықтыларды мойындатқан марғасқа. Бақтияр Артаев

Мықтыларды мойындатқан марғасқа. Бақтияр Артаев

 Афины Олимпиадасының жеңімпазы, Вэл Баркер кубогінің иегері Бақтияр Артаев

Бақтияр Артаев десе, күллі қазақ елінің, әсіресе бокс жанкүйер­лерінің көз алдына осыдан он екі жыл бұрын Грекия астанасы Афины қаласында өткен жазғы Олимпиада ойындарында жасындай жарқырап, атой салған данқты боксшы, сол байрақты бәсекеде шаршы алаңда қарсылас шақ келтірмей, ел мерейін асқақтатып, жалғыз алтынды қоржынға салған қаһарман спортшы елестейтіні мәлім. Бақтияр Олимпиададағы ең шебер боксшыға берiлетiн Вэл Баркер атындағы кубогін иеленген тұңғыш қазақ боксшысы ретінде де есте қалатыны сөзсіз.

Бала Бақтияр

Ғарифолла Артаев пен Тұмаркүл Жексембиеваның қарапайым отбасында дүниеге келген Бақтияр – үш ұлдың ортаншысы. Ғарифолла өзі жастайын спортқа жаны жақын болған. Тіпті, ел намысын қорғайтын спортшы болуды армандаған. Алайда, ол жолда бағын сынауға мүмкіндігі болмайды. Содан, өзінің үлкен ұлы Бақыт пен ортаншы ұлы Бақтиярды боксқа беріп, үлкен сенімін, әкелік үмітін артады. Бұл туралы боксшының жаттықтырушысы Нұрлан Ақүрпеков өткен жылдарға көз тастап, болашақ чемпионмен таныстығы қалай басталғанын былай есіне алады:

– Шәкіртім Афины Олимпиада­сында топ жарып, ел үмітін ақтаған күн кеше ғана сияқты еді. Табаны күректей 12 жылдың өтіп кеткенін байқамай қалыппыз. Бақтияр маған 10 жасында келген. 11 жылдан соң Олимпиада чемпионы атанды. Енді, міне, одан бері де 12 жыл өтіп үлгеріпті. Өзім әскерден оралған соң, мектепке дене шынықтыру пәнінен оқытушы болып орналастым. Кәсіби спортшы ретінде үлкен табысқа жетпеген соң, бар білгенімді, ойға түйгенімді оқушыларыма үйретсем деген мақсат пайда болды. Ол кезде жаңадан отбасын құрғанмын. Ер-азамат болған соң, мойнымда үлкен міндеттер тұр. Соған қарамастан, ешкім ақша төлемесе де, қосымша топ ашып, балаларды жаттықтыра бастадым. Әдеттегі жаттығулардың бірі өтіп жатқан. Балаларға әдіс үйретемін деп, үсті-басым малмандай тер болды. Кенет есік жақта бізді бақылап тұрған ер адамды көзім шалды. Жаттығу аяқталған соң, жақын барып таныстым. Ол – Бақтиярдың әкесі, марқұм Ғарифолла ағамыз еді. Екі ұлын бокс үйірмесіне беру үшін ауылдан қалаға көшіп келіпті. Тараздағы барлық спорт мектептерін аралап қайтқан беті екен. Ешбір бапкер көңілінен шықпай, менің жаттығуыма ғана аялдағанын айтты. Хош, содан Ғарифолла аға маған ұлдары Бақыт пен Бақтиярды табыстап, екеуміздің арамызда аға мен іні арасындағы сыйластық басталды. Бақыт та, Бақтияр да еңбекқор әрі талантты болды. Еңбек пен талант бір-бірін толықтырса, жаман спортшы шықпайды ғой. Алайда, уақыт өте келе, жарақатына байланысты Бақыт бокспен қоштасты. Ал Бақтияр екеуміз Олимпиадаға барамыз деген оймен дайындала бердік, – дейді Нұрлан Ақүрпеков.

Шаршы алаңда 245 кездесуге шығып, оның 207-сінде жеңіске жеткен Олимпиада чемпионы да өзінің ең алғашқы кездесуін есінен мүлде шығарған емес. Қолына киген былғары қолғабы басынан үлкен бала Бақтияр тұңғыш рет он жасында спорт мектебінде өткен жарыста 28 келі салмақ дәрежесінде бақ сынапты. Ол кезде оның бокс секциясына қатыса бастағанына небәрі бір ай ғана уақыт болса да, бала боксшы сол жарыста қарсыластарын айқын басымдықпен жеңіп, ақтық сында өзінің досымен жұдырықтасып, бірінші орын алады. «Сол алғашқы жарыс мен үшін өте қызық болды. Сол жекпе-жектер әлі көз алдымда. Бірақ қарсыластарымның аты-жөндері есімде қалмапты. Ол кезде аты-жөнін жаттайтындай мүмкіндік болған жоқ еді», – дейді боксшының өзі бұл туралы.

  

Жолдама жолындағы жанталас

Сөз жоқ, ел чемпионатында талай топ жарған Бақтиярдың ең үлкен жетістігі – Олимпиада чемпионы атануы. Алайда, сол эллиндер еліндегі байрақты бәсекеде Бақтиярдан ешкім алтын күткен жоқ еді. Қайта Афины Олимпиадасында Галиб Жафаров пен Геннадий Головкин алтын алады деп бәс тіккендердің қарасы басым болған. Алайда, жалғыз алтынды Бақтияр алып келді. Осы ретте айта кету керек, бүгінде әлем мойындаған Геннадий Головкинмен кезінде бір салмақта өнер көрсетіп, кейіннен ұлттық құрамада екі түрлі салмақта бақ сынаған, араларына достықтың алтын туын тіккен қос спортшының бала кезден бергі достықтары әлі күнге үзілген емес.

Сонымен, Бақтиярдың Олимпиада жолдамасын иеленуі өте қиынға түскенін біреу білсе, біреу біле бермейді. Осы туралы аз-кем тоқталып өтсек.

Олимпиадаға жолдама алудың өзі түрлі оқиғаларға толы болды. Алдымен Бақтияр Филиппин астанасы Манилада өткен Азия чемпионатына қатысып, екінші айналымда Оңтүстік Корея боксшысына жол береді. Осылайша алғашқы іріктеу сынында жолдамасыз қалады. Бірінші лизенциялық жарыста жақсы нәтиже көрсетпеген соң, екінші додаға 69 келідегі үздік боксшылардың бірі Азамат Мақажанов аттанады. Алайда жолдама оған да бұйырмады. Бұдан кейінгі Пәкістанда өтетін соңғы іріктеу сынына бару үшін Мақажанов пен Артаев арасындағы спаррингтік жекпе-жекте Бақтияр жеңіске жетіп, Афины Олимпиадасына жолдама тарататын ең соңғы жарысқа қатысу құқын иеленеді. Ол кезде АІВА президенті Пәкістан азаматы Анвар Чаудри болатын. Оның үстіне, ең соңғы лицензиялық сын басқа емес, тап сол Пәкістанда өтті. Өз жерінде өткен додада ешбір боксшы жанкүйерін жерге қаратқысы келмейтіні тағы бар. Осы факторлар Бақтияр мен жаттықтырушы Нұрланға оңай әсер етпейді. Десе де, барын салатын шақ туғанын сезінген олар еш аянбайды. Бақтияр бірінші айналымда Кувейт боксшысын жеңіп, екінші кезеңде шаршы алаң иесі Пәкістан спортшысымен кездесті. Төрт раундта Бақтияр қарсыласына айла қалдырмай, төпелеумен болады. Бірақ, ұпай басымдылығы шаршы алаң иесіне жазылуда. Осы сәтте Бақтияр ұрып құлатпаса болмайтынын сезіп, көп күттірмей, қарсыласын бірнеше рет нокдаунға жібереді. Бірнеше рет медициналық көмек көрсетілсе де, төрешілер айқасты тоқтатуға асықпайды. Алаң иесінің дымы құрып, күші қалмағанын көрген сол кездегі АІВА президенті Анвар Чаудри: «Тоқтатыңдар. Жеңісті қазаққа беріңдер!» – деді. Міне, сонда ғана төрешілер Бақтиярдың қолын көтеріп, залдағы бар жанкүйер тік тұрып қол соқты. Келесі айналымда таиландтық боксшымен болған тартысты кездесуде ұпай айырмашылығымен ұтқан Бақтияр көптен күткен Олимпиада жолдамасын иеленеді. Финалда ирандық былғары қолғап шеберінің шаруасын бірінші раундта шешіп, лицензиялық турнирдің жеңімпазы болып оралды. Ал Олимпиада чемпионы атағына қол жеткізу үшін одан әрі еңбектене түседі.

Қазақтың маңдайына біткен қайсар ұл

Афины Олимпиадасында Қазақстанға мың алтынға бергісіз жүлдені сыйлаған батыр ұл өзінің кәсіби мансабында бірде-бір рет нокаутқа түсіп, жарақат алмаған. Шаршы алаңдағы азулы қарсыластары – кубалықтар мен ресейліктерге бірде-бір рет есе жібермеген саңлақ спортшы ретінде жанкүйерлерінің есінде қалады. Ел сенімін серік еткен боксшы ұланның бір кездегі әке арманын бүкіл алаш алдында орындағаны қандай мақтауға болса да лайықты еді. Перзентінің мақтаулы ұлға айналғанын көрген Ғарифолла мен Тұмаркүл бүгінде бақилық болған. Отбасында өнегелі тәрбие көріп өскен Олимпиада чемпионы ата-ана есіміне кір келтірген емес. Шаршы алаңнан біржола қол үзсе де, спорттан алыстаған жоқ. Афиныдағы жеңістен кейін өзінің туған өлкесінде бірнеше жыл бойы мемлекеттік қызметте тер төккен (Айша бибі ауылында әкім, облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы және облыс әкімі аппараты басшы­сының орынбасары) ол кейіннен Астана қаласындағы президенттік «Астана» кәсіби спорт клубының президенті болып та елеулі еңбек етеді. Бүгінде Лондон қаласында білімін жетілдіріп жатқан жайы бар. I дәрежелі Барыс орденінің иегері, данқты боксшы атында Тараз қаласында Бокс сарайы бар. Жары Салтанат екеуі төрт ұл-қызды тәрбие­леп, өсіріп отырған ардақты әке.

Афины Олимпиадасының чемпионы, Вел Баркер кубогінің иегері Бақтияр Артаев туралы ойымызды талантты боксшының өз сөзімен аяқтауды жөн деп білдік.

– Бокс маған бәрін берді деп ойлаймын. Бокс өмірде ыстық пен суықтың, ащы мен тұщының дәмін татқызып, бәрі түстегідей ғажап емес екенін түсіндірді. Не болса да, еңбектің, маңдай тердің, қиыншылықтың арқасында келетінін үйретті. Бокстың арқасында біраз елдерді аралап, көптеген достар таптым. Ел көрдім, жер көрдім. Жеңіс – тынымсыз еңбектің арқасында келетін жетістік. Ол еңбек, талант және сәттіліктің қосындысынан тұрады. Талантыңа сеніп жүре берсең, ұзаққа апармайды. Меніңше, тынбай еңбектену керек. Сонда өзіңе деген сенімділік оянады. Ал сәттілік пен бақ – Алланың беретін сыйы деп білемін, – деген Бақтияр шын мәнінде қазақтың маңдайына біткен қайсар ұлы, марғасқа спортшысы, жарық жұлдызы екені даусыз.

Жанғазы Ахмет

Ақ жол. – 2016. – 21 шілде

Намысын қолдан бермеген. Лондон Олимпиадасының қола жүлдегері Ақжүрек Таңатаров          

Намысын қолдан бермеген. Лондон Олимпиадасының қола жүлдегері Ақжүрек Таңатаров

Тәуекел түбі – жел қайық

Ол Лондон Олимпиадасында қола жүлде иеленгенде, қуаныштан жүрек атқақтап, экспромт өлең де жазған едім.
«Көтерсең көтер, жер көкке нарды,
Лондонға бәрі жеңбекке барды.
Алдыңда сенің әлем үздігі,
Шахиннің өзі еңбектеп қалды!
Ұлының білсе ұяда парқын,
Жаманаттарға қия ма халқым?
Жеңеді Ақжүрек, себебі оны,
Күтіп тұр әлі Риода алтын!!!» –

 деген шумақтар бар еді сол жылдам жазылған өлең жолдарында… Бәлкім, Ақжүрек шын мәнінде алтын жүлдені Риода алар ма еді?! Егер ФИЛА еркін күрестен қалыптасқан салмақ дәрежелеріне өзгеріс енгізбегенде…

Лондон Олимпиадасында еркін күрестен 66 келі салмақ дәрежесінде қола жүлдені қанжығаға байлаған Ақжүректің алтыны Бейжіңде ме еді, кім білсін?! Әйтеуір, Бейжің Олимпиадасына Ақжүрек Таңатаров қатысады дегенді естігенде кәдімгідей толқығанбыз. Бірақ, олай болмай шықты. Ол туралы батыр ұлдың өзі былай дейді.

– Олимпиадаға Спиридонов барды. Леонид Азияда өткен лицензиялық турнирге қатысып, жеңіліске ұшырағаны есте шығар. Арада аз уақыт өткен соң Швейцариядағы әлем чемпионатына сол Леонид Спиридонов қатысатын болып шешілді. Мен Польшадағы додаға қатысуым керек. Алайда Швейцариядағы аламанның басталуына аз күн қалғанда менің баратыным нақтыланды. Қатардағы көп жарыстың бірі емес, әлемдік дода болғандықтан соған тыңғылықты дайындалуың, бабыңда болуың керек қой. Бірақ оған уақыт тығыз. Оның бәрін былай қойғанда, жолдама сарапқа салынады. Сонымен «Тәуекел түбі – жел қайық» деп бардым. Бастапқы екі қарсыласымды жарыс жолынан тайдырып, аламанды сәтті бастадым, алайда үшінші кездесуге келгенде түлкібұлаң басталды. Боз кілемге мені шақыртып алып, салмағы ауыр балуандарды белдестіреді. Кілемге шығып тұрып, кейін қайтарады. Осылай бірнеше мәрте қайталанды. Бұл психологияға әсер етпей қоймайды екен. Айтып-айтпай не керек, шамам келетін армян балуанына жол беріп қойдым. «Жеңілгеннің сөзі құрсын» демейді ме?

Польшадағы жарыстан Леонид лицензиямен оралды. Әуел баста лицензияны кім алса да, өзара айқаста жеңгендерің Олимпиадаға барасың делінген. Шешуші айқас Ресейде өтеді деп шешілді. Онда салмақ өлшеу рәсімі өтетін күні Леонид келіп тұрып, «қазір келем» деп жоқ болды да, ақыры жарысқа қатыспады. Ол жарыста жеңіске жеттім. Бейжіңге мен баратын болдым. Өзіміздің облыстық әкімдіктен құттықтау алып, қуанышым қойныма сыймай, шаттанған да едім. Олимпиадаға тыңғылықты дайындық жасап жүргенде ұлттық құрама басшылары Пекинге Леонид Спиридонов баратын болды деп қойып қалды. Ал мен алдыма 66 келі салмақта ел қоржынына медаль саламын деген мақсат қойған едім. Шоқан Нәдірбековтей нар ағамның жүйкесіне осы кезде салмақ түсті. Осы жылы Шоқан аға бақилық болды, – дейді Ақжүрек өткен күндер хақында сыр шертіп.

«Спиридоновты сабасына түсіргенмін»

1986 жылдың 3 қыркүйегінде Тұрар Рысқұлов ауданының Құмарық ауылында дүниеге келген Ақжүрек он жасқа толған шағында ата-анасы Тараз қаласына көшіп келеді. Баласының спортқа ебі бар екенін аңғарған әкесі Достық Таңатаров оны Шоқан Нәдірбековтің қол астына жаттығуға береді. Алғашқы бапкерімен талай биіктерді де бағындырған.

Лондон Олимпиадасының алдында Ақжүрек Ирандағы Тахти жүлдесі үшін өткен жарыста үшінші орын иеленсе, Польшадағы халықаралық жарыста да осы нәтижесін қайталайды. Ал Азия чемпионатында күмістен алқа тағынып, Лондон Олимпиадасына жолдама еншілейді. Лондоннан кейін Германияда өткен халықаралық жарыста кейіпкеріміз қарсы келгенді алып та, шалып та жығып, топ жарады. Кейіннен Д. Қонаев атындағы турнирде де Ақжүрекке тең келер қарсылас табылмаған.

Ақжүректің көзінде жасын атып тұрады. Мінезі де тік. Бір қарағанда, бала кезінде сотқар болған ба деп те ойлайтынбыз. Иә, кейіпкеріміз шын мәнінде де төбелеске жақын болған екен. Ағасы Ақниет екеуі спорт интернатының балаларына қысым көрсетіп, ақша талап ететін қалалық «мен» деген жігіттерді сабасына түсірген кездері де бар. Одан бөлек, ұлттық құрамадағы басты қарсыласы, легионер Леонид Спиридоновты да «нокаутқа» жібергенін білеміз. Ол туралы Ақжүрек: «Қайбір жылы Бішкекте халықаралық дода өтетін болып, балуандар қырғыз еліне жол тарттық. Сонда менің салмағымда Бейжіңге барған Леонид Спиридоновпен төбелесіп қалдым. Қасымызға ілескен інілерімізге өзінің «мықтылығын» көрсетіп, қол жұмсап үлгерді. Сол кезде бір үлкен кісілер «бір якуттың баласы қазаққа қол көтергенде неге үнсізсіңдер?» деді. Ұлтшылдығымнан емес, қазақы патриоттығымнан шығар, әйтеуір, көкейде намыс шіркін атой салып, Леонидті ұрып құлатқаным бар. «Сен неге өзіңнен кіші менің бауырларыма қол жұмсап шіренесің?» деп, оны орнына «қойып» қойдым. Кейіннен ұлттық құрама басшылары мені командадан аластады. Мен де шартпа-шұрт мінезіммен кеттім де қалдым. Алайда арада 5-6 сағат өткен соң қайта шақырып алды. Леонидпен де дос болып кеттім», – дейді Ақжүрек өткен шақ жайлы ой толғап.

Айтпақшы, Бейжің Олимпиадасының алдында журналистер Ақжүректен Леонид Спиридоновтың Олимпиададағы мүмкіндігіне қатысты сұрағаны есте. Сонда Таңатаров: «Леонид Спиридонов жартылай финалға да шыға алмайды. Оны жақсы білемін. Белдесудің соңғы сәттерінде тым босаңсып кетеді», – деп өз пікірін ашық айтқан болатын. Шынында да Ақжүректің айтқаны айдай келіп, Спиридонов сол додада ұзаққа шаба алмаған-ды.

Ақжүрек Лондон Олимпиадасында алдымен Андрей Квятковский деген украиналық балуанды 3:1 есебімен жарыс жолынан ығыстырып, 1/4 финалда армениялық Дэвид Сафарьяниді 3:2 есебімен ұтты. Ал жартылай финалдағы триллерге толы шайқас еркін күрес спорты жанкүйерлерінің жадынан өшсін бе?! Үндістандық Сушил Кумармен белдесіп жатқан Ақжүрек тізгінді қолға алғанда, қулығы басым Кумарыңыз батыр ұлдың құлағын қыршып алды. Осы сәтте не болғанын түсінбеген Таңатаровқа Кумар әдіс те жасап үлгерді. Құлағынан қан саулаған Ақжүрек қарсыласынан қаймыққан жоқ. Арыстанша алысты. Алайда 3:1 есебімен алдыға шыққан үндістандық балуан басымдықты уысынан шығарған жоқ. Қола жүлде үшін өткен белдесуде Ақжүрек Таңатаров шалт қимылдарының арқасында әлем үздіктерінің бірі, түркиялық Рамазан Шахинді 3:1 есебімен тізе бүктіріп, мерейімізді тасытты. Олимпиададан елге оралған батырға облыс басшылығы құрметін де, cый-сияпатын да аяған жоқ. Өзі туған ауданның атқамінерлері де батыр ұлына сый-сияпат жасады.

Лондон Олимпиадасынан кейін ФИЛА салмақтарды қайта жасақтады. Нәтижесінде Ақжүрек белдескен 66 келі салмақ дәрежесі алынып тасталды. Одан төмен салмаққа түсу өзіңді жау қолына тірідей ұстап берумен тең екенін түйсінген Ақжүрек 70 келіде белдессем бе, 74 келіде күрессем бе деген ойдың жетегінде жүрді. 70 келі салмақ дәрежесі Олимпиада ойындарының бағдарламасында жоқ. Содан нар тәуекел деп, 74 келіде боз кілемде бағын сынап та көреді. Алайда бірден екі салмақ дәрежесіне көтерілу жерлесімізге ауыр соқты…

«Әлем чемпионатынан кейін күреспен қош айтысуым мүмкін»

Ақжүрек қазір немен айналысып жүр? Алдыға қойған мақсаттары қандай деген оймен балуанға хабарласқанымызда, әлі де спорттан қол үзбегенін білдік.

– Ақжүрек, ФИЛА салмақ дәрежелеріне өзгеріс енгізген соң, сенің жоспарың кілт бұзылған шығар. Әйтпесе Риода алтын алуды көздегенің бізге мәлім… Жалпы, қазір спорттасың ба? Әлде кәсіби мансабыңды сәтсіздіктерден кейін аяқтадың ба?

– Қазір жаттығуымды жасап жүрмін. Негізінен Алматыдамын. Олимпиада туралы айтар болсам, басқаларға салмақ қосу оңай шығар, мен үшін 74 келіде белдесу қиынға соқты. Қажетті салмақты жинақтай алмадым.

– 74 келіде белдесу қиынға соқты, 70 келі Олимпиада бағдарламасына енбейді. Ендігі мақсат не?

– Ендігі мақсат алдағы әлем чемпионатына қатысып, күшімді байқап көргім келеді. Осы әлем чемпионатынан кейін спортпен қош айтыссам ба деген де ойым бар. Кім біледі, мүмкін солай болатын шығар…

– Ақжүрек Таңатаров әлем чемпионатында алтын жүлде алса да спорттық мансабын аяқтайды ма, әлде салмақ қосу мүмкін болып жатса, Токио Олимпиадасына 74 келіде қатысудан үмітің бар ма?

– Нақты айту қиын, шыны керек. Бұл әлем чемпионаты Олимпиада ойындарына кірмейтін екі салмақ бойынша өтеді. Бәрі де мүмкін ғой. Бірақ, 74 келіде белдесу оңай емес. Салмағым жетпейді. Егер спорттық бабым керемет болып жатса, салмақ қосу мәселеге айналмаса, спорттық мансабымды жалғастыратын да шығармын. Бәрін бір Алла біледі ғой…

Лондон Олимпиадасында қарсыластарының мысын басып, қола жүлдеге қол жеткізген Ақжүрек Таңатаров – бүгінде төрт баланың әкесі. Анығырақ айтсақ, үш қыз, бір ұлы бар. Үлкені Есугей және үш қызы Айзере, Медина, Мәриям әкесінің мықты спортшы екенін мақтан тұтары анық.

Бейжің Олимпиадасына қатысу мүмкіндігінен әлдекімдердің ықпалы салдарынан айырылған Ақжүрек Таңатаров ең бастысы кеш те болса Олимпиада ойындарының жүлдесін мойнына ілді. Ол жүлде – талайлардың арманы. Ал алдағы Токио Олимпиадасына Ақжүрек қатыса ма, қатыспайды ма, ол уақыттың еншісінде. Бізді қуантқаны – Ақжүректің әлі күнге жаттығу залында жүргені. Демек, Таңатаровтың арайлы таңдары әлі де алда деп үміттенуге негіз бар.

Табиғат Абаилдаев

Ақ жол. – 2016. – 23 шілде 

 

Болат деген беренмен мақтанатынбыз

Болат деген беренмен мақтанатынбыз

Өйткені ол Олимпиада ойындарының күміс медалін екі дүркін иеленді 

Белгілі боксшы Болат Жұмаділов 1992 жылғы Барселонада өткен Олимпиада ойындарына қатысуға жолдаманы жеңіп алса да, өнер көрсетудің сәті түспеді. Олимпиадаға жолдама алып тұрып қатыспау – қиянат. Қанша жерден мықты спортшы болсаң да, алдыңды орап, аяқтан шалатын КСРО-ның кертартпа саясатынан Қазақстанның әлі арыла алмағанының көрінісі еді бұл.

Болаттың жолын кескен Константин Копцов деген бапкер болатын. «1991 жылы КСРО жастары Саратовта бас қосты. Одақ чемпионын анықтайтын доданың бәсі жоғары. Бірақ, жарыс маған қиын соқпады. Өз салмағымда бәрін жеңіп, топ жардым. Жеңіп тұрып Олимпиадаға қатыса алмау кез-келген спортшы үшін өте ауыр тиеді. Іштей ыза кернесе де сабыр сақтадым. Менің орныма шыққан Владимир Ганченко медаль алса қуанар едім. Алғашқы жекпе-жекте венгр жігітіне жол берді. Шаршы алаңға шықпай қапаланып жүргенде балуан Дәулет Тұрлыханов басу айтып: «Болат, қамықпа, келесі Олимпиада сенікі»,– деді. Осы сөз мені қамшылады», – дейді Бөкең.

Өкінгеннен не пайда, қайсар боксшы бар күш-жігерін жиып, келесі Олимпиада ойынына қатысып, жүлде алуға бар күшін салды. Үздіксіз дайындық жүргізіп, шүмектетіп тер төгіп, 1994 жылы Иран астанасы Тегеранда өткен Азия чемпионатында алтыннан алқа тақты. 1995 жылы Берлинде жалауы желбіреген Әлем чемпионатының ақтық сынына дейін барып, неміс боксшы Золтон Лункамен қолғап түйістіріп, кедергіге тап болды. Золтонның соққысы жойқын болмаса да, ринг қожайыны болғандықтан, төрешілердің бүйрегі неміске бұрды. Жүйкесі темірдей Болат бұл қиянатқа қыңқ еткен жоқ. Ол 51 келі салмақ дәрежесінде сары құрлықта өзіне тең келер қарсылас жоқ екенін жан жүрегімен сезініп, алдына асқақ мақсат қойды. Талантын еңбекпен еселеген ол 1996 жылы Ташкентте өткен лицензиялық додада өзінің мықты екенін дәлелдеп, жолдама алды. Ел намысын Олимпиада рингінде қорғайтыны анық екенін білгенде, қуанышында шек болмаған еді. Себебі, бұл нағыз мықтылармен шайқасып, өзінің кім екенін дәлелдеуге мүмкіндік беретін ұлы дода еді.

Сол жолы Болат Жұмаділов әдемі ойын өрнегін көрсете білді. Ә дегеннен шаршы алаңда ширақ қимылдап, қарсыластарын қоғадай жапырды. Ең бастысы – Болат Жұмаділовке бір кездері неміс боксшысы Золтон Лункаға кеткен есесін осы жолы қайтарудың орайы келген еді.

Жартылай финал. Алаңда атой сала жүріп, З.Лунканы айқын басымдықпен жеңген жерлесімізге деген жанкүйерлердің қошеметі көл-көсір болған. Алайда, ақтық айқаста Болат кубалық боксшымен кездесіп, Майкро Ромеро одан небәрі бір ұпаймен айласын асырып кеткен-ді. Алғашқы екі раундта басым тұрған Болатқа осылайша күміс бұйырды.

1997 жылы Будапештте өткен Әлем чемпионатында жерлесіміз қола жүлде иеленгенімен, араға екі жыл салып, АҚШ-тың Хьюстон қаласында өткен жарыста қарсылас шақ келтірмеді. Әуесқой бокстан әлем чемпионы атанып, көк байрағымызды көкте желбіретті. Сосын, Оңтүстік Кореядағы лицензиялық додада 2-орын алып, Сидней олимпиадасына жолдама иеленді. 2000 жылы Австралияның Сидней қаласында өткен Олимпиада ойындарында ақтық сында таиландтық боксшы Виджан Понлитке есе жіберіп алды. Дегенмен, еліміздің жүлде қорын күміс медальмен толықтырған спортшымыздың бірі осы Болат Жұмаділовпен мақтандық. Осыдан кейін Болат Жұмаділовтің әуесқой бокс тарихында әлем чемпионы, Олимпиада ойындарының екі дүркін күміс жүлдегері деген атағы қалды.

Төрт ұл, бір қыздың арасында тәрбиеленген бала Болат спортпен жеті жасынан бастап айналысыпты. Тараз қаласында туып-өскен ол осы қаладағы №30 орта мектепте оқыған. Зауытта жұмыс істейтін әкесі Нұретдин баласының ширақтығын байқап, спортпен айналысуын жөн санаған. Алғаш суда жүзу, спорттың күрес түрінің бірі самбомен шұғылданған оның бокска келуінің де тарихы кездейсоқ.

Он екі жасында №43 орта мектепке ауысқан ол өзімен бірге оқитын Ерғали Сейдуллаев, Виталий Ким секілді жаңа достармен табысады. Үнемі жолдастарының жаттығуы мен жарыстарын тамашалап, әрі қызыға қарайтынын аңғарған бапкер оны бір күні бокс үйірмесіне шақырады. Жаттықтырушының ұсынысын құп алған Болат бокс үйірмесіне жазылғаннан кейін қолына бірінші рет былғары қолғап киеді. Жаттықтырушы оны ә дегеннен жақсы қарсыласпен шығарып, шамасын байқап көреді де, өнеріне тәнті болады. Сол кезде болашақ чемпионның бойындағы дарынды байқап, балғын Болатты баулуға ден қойған білікті бапкер Феликс Цой болатын.

Әуесқой рингте 500-ден астам жекпе-жек өткізіп, мерейімізді тасытқан Болат қазір Астана қаласындағы Серік Сәпиев басқа­ратын «Астана арландары» кәсіби бокс клубында жаттықтырушы. Еліміздің дарынды боксшыларын баптап, оларға білгенін үйретуді өзіне парыз санайды. Кезінде өз қабілетін ұштап, жеңісті жолға жетелеген бапкері Ф.Цой мен сол кезде үнемі қолдау білдірген, Қазақстан Бокс федерациясының вице-президенті болған Қайрат Шотбақовқа және жамбылдық жанкүйерлерге айтар алғысы шексіз.

– 12 жасымнан боксты тастағанымша, өте білікті бапкер Феликс Цойдің қарамағында жаттықтым. Сол кісінің еңбегінің арқасында атақтарға қол жеткіздім. Біздің буын Кеңес одағындағы спорт мектебінің түлектері болғанымен, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Азия, Еуропа чемпионаттары мен дүниежүзілік жарыстарда және Олимпиада ойындарында жеңіс жалауын желбіретіп, бүкіл әлем алдында Әнұранымыздың шырқалуына мол үлес қосты. Әлемге қазақ деген елдің бар екенін танытуда, Қазақстан десе өзге мемлекет спортшыларының шаршы алаңға қаймығып қадам басатын дәрежеге жетуіне жамбылдық спортшылардың да қосқан үлесі мол. Солардың көпшілігі – менің бапкерім Цойдің мектебін көргендер. Ол қазір зейнет жасында. Үнемі шәкірттеріне қолдау көрсетіп, ақыл-кеңес беруден танбаған Тихоновичке айтар алғысым мен көрсетер құрметім шексіз, – дейді Болат Жұмаділов.

Нұрым Сырғабаев

Ақ жол. – 2016. – 12 шілде